Με αφορμή τις πρόσφατες φονικές πλημμύρες που σημειώθηκαν στην κεντρική Ευρώπη, επανήλθε έντονα στην επικαιρότητα το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Όπως εξήγησε ο Άρης Χατζηνικολάου, υπεύθυνος του Γραφείου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, πρόκειται για ένα ζήτημα καταρχήν πολιτικό. “Αυτό που συμπυκνώνει την απαίτησή μας είναι: System change, not climate change. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό, αλλά και πρόβλημα κατανομής πόρων. Το οικονομικό μας σύστημα δεν είναι βιώσιμο, πρέπει να μετασχηματιστεί”, επισήμανε χαρακτηριστικά. Ακόμη, αναφέρθηκε στις δράσεις που πραγματοποιούνται από την περιβαλλοντική ομάδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, καθιστώντας το ως το μοναδικό “πράσινο” Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα.

Οι εικόνες που είδαμε στη κεντρική Ευρώπη πριν λίγες ημέρες αποτελούν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής ή προμηνύουν το τι θα επιφέρει αυτή στο μέλλον;

Αυτά τα ακραία φαινόμενα που προσφάτως παρατηρήθηκαν οφείλονται σε δύο παράγοντες. Ο πρώτος αφορά την ανεξέλεγκτη δόμηση σε μέρη που αποτελούσαν “δρόμους” του νερού, όπως κοίτες ποταμών, ρέματα. Παράγωγο μίας ανεξέλεγκτης και παρά-φύση “ανάπτυξης”. Το φαινόμενο αυτό, και φυσικά τις καταστροφές που προκαλούνται εξ αιτίας του, το βλέπουμε συχνά και στην Ελλάδα με τα μπαζωμένα ρέματα και τις πλημμύρες που σημειώνονται σε κατοικημένες περιοχές. Ο δεύτερος παράγοντας είναι συνέπεια της κλιματικής αλλαγής που ήδη βιώνουμε. Πρόκειται για την αποσταθεροποίηση του κλίματος, δηλαδή την πρόκληση ακραίων καιρικών φαινομένων με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση. Όσον αφορά το μέλλον, ας δούμε πρώτα λίγο κάποια νούμερα. Σήμερα η παγκόσμια θερμοκρασία είναι αυξημένη κατά 1,2 βαθμούς σε σχέση με την προ-βιομηχανική εποχή. Αν ξεπεράσουμε τον 1,5 βαθμό πηγαίνουμε σε μη αναστρέψιμο σενάριο, που χαρακτηρίζεται ως η αρχή της κλιματικής κατάρρευσης. Σύμφωνα με το IPCC και τη συμφωνία του Παρισιού που υπέγραψαν όλα τα κράτη, για να μην ξεπεράσουμε τον 1,5 βαθμό, πρέπει για τα επόμενα 10 χρόνια να έχουμε ετήσια μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατά 7,5%. Το 2020, τη χρονιά του κορονοϊού, είχαμε περίπου 7%. Πρέπει λοιπόν να έχουμε μείωση σχεδόν όσο το 2020, κάθε χρόνο, για τα επόμενα 10 χρόνια. Είναι δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Είναι καταρχήν θέμα πολιτικής βούλησης και προσωπικής αλλαγής. Δυστυχώς είναι βέβαιο ότι τα φαινόμενα αυτά θα ενταθούν στο μέλλον. Το πώς θα είναι η ζωή στον πλανήτη τα επόμενα χρόνια, όμως, δεν είναι προδιαγεγραμμένο, αλλά εξαρτάται από το τι θα κάνουμε εμείς τώρα.

Την τελευταία εικοσαετία καταγράφηκε αύξηση κατά 74,5% του αριθμού των φυσικών καταστροφών στο πλανήτη. Αυτό εκτιμάς ότι συνδέεται και με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ασκούνται;

Το δεδομένο είναι ότι οι φυσικοί πόροι της γης εξαντλούνται με τρομακτικό ρυθμό, πράγμα το οποίο προφανώς είναι αποτέλεσμα και των πολιτικών που εφαρμόζονται. Ενδεικτικά να σου αναφέρω ότι φέτος η ανθρωπότητα θα έχει εξαντλήσει τη βιοχωρητικότητα του πλανήτη, δηλαδή την έκταση που χρειάζεται για να παίρνει τους ετήσιους πόρους της και να απορρίπτει τα απορρίμματα της, στις 29 Ιουλίου. Θα φτάσει στο τέλος του έτους δηλαδή να καταναλώνει σχεδόν για 2 πλανήτες. Ο Αμαζόνιος καταστρέφεται με τρομακτικά γρήγορους ρυθμούς με βασική αιτία την καλλιέργεια ζωοτροφών. Το 2050 θα έχουμε παραπάνω πλαστικό από ό,τι ψάρια μέσα στη θάλασσα. Η θερμοκρασία ανεβαίνει λόγω της διαρκώς αυξανόμενης καύσης ορυκτών καυσίμων και οι άνθρωποι φερόμαστε σαν να έχουμε μοναδικό σκοπό ζωής την ασταμάτητη κατανάλωση. Βέβαια, ό,τι και να κάνουμε εμείς, δεν θα καταστραφεί ο πλανήτης, οι άνθρωποι πάνω στον πλανήτη θα υποφέρουν. Όλοι άνθρωποι όμως; Είναι χρήσιμο να δούμε ποιοι προκαλούν την κλιματική αλλαγή και ποιοι δέχονται τις συνέπειές της. Αν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη ζούσαν, δηλαδή κατανάλωναν και ρύπαιναν, όσο ο μέσος Αμερικάνος ή Αυστραλός, θα χρειαζόμασταν πέντε πλανήτες για να συντηρηθούμε. Αν ζούσαν σαν τον μέσο Έλληνα ή Ευρωπαίο, τρεις. Σαν τον μέσο Αφρικανό, μισό. Από αυτό βγάζουμε δυο συμπεράσματα: Πρώτον ότι υπάρχει ένα τεράστιο θέμα κλιματικής δικαιοσύνης. Ενώ οι πλουσιότερες χώρες ευθύνονται για το μεγαλύτερο μερίδιο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, οι φτωχότερες χώρες είναι αυτές που δέχονται τις περισσότερες συνέπειες της καταστροφής, κυρίως λόγω ελλιπών υποδομών. Δεύτερον ότι ο τρόπος με τον οποίο οι πλούσιες χώρες ασκούν την πολιτική τους, αποδεικνύεται στις περισσότερες χώρες του κόσμου περιβαλλοντικά και κοινωνικά μη βιώσιμος.

Είναι όμως ορθολογικό να αναζητούμε την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων στις πολιτικές εκείνες που τα προκάλεσαν;

Με βάση και όσα είπαμε παραπάνω, προφανώς και αν συνεχίσουμε την τακτική του ‘’business as usual’’ δεν θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση. Αυτό που συμπυκνώνει την απαίτησή μας είναι: “System change not climate change”. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό, αλλά και πρόβλημα κατανομής πόρων. Το οικονομικό μας σύστημα δεν είναι βιώσιμο, πρέπει να μετασχηματιστεί. Οι απαντήσεις βρίσκονται στην κυκλική οικονομία, στην απανθρακοποίηση της οικονομίας, στην απομεγέθυνση, στην αυστηρή νομοθεσία περιβαλλοντικής προστασίας, στην ενεργειακή δημοκρατία, στο “ο ρυπαίνων πληρώνει”, στη συμμετοχικότητα, στους ενεργούς πολίτες και σίγουρα όχι στους παθητικούς καταναλωτές.  Πώς θα γίνει αυτό; Αρκεί να εφαρμόζει ο καθένας μας το “Reduce–Reuse – Recycle” ή πρέπει να απαιτήσουμε από το κράτος και τις κυβερνήσεις να ελέγχουν όποιον μολύνει; Η απάντηση είναι: Και τα δύο μαζί. Επανάσταση από μέσα προς τα έξω. Αλλάζουμε τον εαυτό μας και ταυτόχρονα παλεύουμε για να τα αλλάξουμε όλα αυτά σε συλλογικό επίπεδο.

Η περιβαλλοντική ομάδα του ΠΑΜΑΚ μέσα από τις δράσεις της τι επιδιώκει να πετύχει; Ποια είναι η συμβολή της στην άμβλυνση των ακραίων φαινομένων;

Η Περιβαλλοντική Ομάδα του ΠΑΜΑΚ είναι μία από τις πιο ενεργές ομάδες του Πανεπιστημίου μας, το οποίο είναι ο μόνος δημόσιος φορέας στην Ελλάδα με πιστοποιημένο Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό πρότυπο EMAS, από το 2005. Οι δράσεις της ομάδας στοχεύουν στο να αλλάξουμε τους εαυτούς μας και τον χώρο στον οποίο καθημερινά δραστηριοποιούμαστε, συμβάλλοντας στον μετριασμό της παγκόσμιας ενεργειακής και κλιματικής κρίσης. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Μέσω της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, η οποία είναι βιωματική. Από το 2005 μέχρι σήμερα κάνουμε το Πανεπιστήμιό και την πόλη μας πιο ‘πράσινα’, με δράσεις όπως η δημιουργία και η διατήρηση ενός από τα πληρέστερα προγράμματα ανακύκλωσης στη χώρα με 18 διαφορετικά υλικά. Ενίσχυση φυτεύσεων και αναμόρφωση Πανεπιστημιακών χώρων, περιβαλλοντικά σεμινάρια ποικίλης θεματολογίας, δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης της Πανεπιστημιακής κοινότητας, επισκέψεις σε χώρους περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, όπως Κέντρα Ανακύκλωσης, δενδροφυτεύσεις, αναδασώσεις και καθαρισμούς φυσικών περιοχών αλλά και διήμερες εκπαιδευτικές εκδρομές και πεζοπορίες. Τη φύση πρέπει πρώτα να τη γνωρίσεις για να μπορέσεις να την προστατέψεις!

Οι δράσεις αυτές απευθύνονται μονάχα σε φοιτητές του ΠΑΜΑΚ;

Η ομάδα είναι ανοιχτή σε όποιους θέλουν να συμμετάσχουν όποτε οι ίδιοι το επιλέξουν. Στις δράσεις μας συμμετέχουν και πολλοί φοιτητές από το ΑΠΘ και ειδικά τα τελευταία χρόνια κάνουμε από κοινού δράσεις και με την αντίστοιχη ομάδα του πανεπιστημίου αυτού. Εννοείται πως σε όλα αυτά μπορούν να συμμετάσχουν και εργαζόμενοι του πανεπιστημίου ή και πολίτες που δεν έχουν καμία σχέση με την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Είναι ευαισθητοποιημένη η κοινωνία της Θεσσαλονίκης σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον;

Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης σχετικά με το περιβάλλον σε σχέση με άλλες πόλεις. Από τη  μία μεριά ξέρουμε ότι η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη κατά κεφαλή σπατάλη τροφίμων στην Ευρώπη, με το εντυπωσιακό 142 κιλά ανά κάτοικο το χρόνο, ενώ ταυτόχρονα η Θεσσαλονίκη και η Αθήνα έχουν ένα από τα μικρότερα ποσοστά πρασίνου στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις μας φλερτάρουν τα τελευταία χρόνια με τις πετρελαϊκές εταιρίες για κοιτάσματα στο Ιόνιο και στο Αιγαίο. Αυτά πρέπει να αλλάξουν άμεσα, αν θέλουμε να έχουμε μια πιθανότητα να βρεθεί λύση. Ταυτόχρονα όμως βλέπουμε πως τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μια δυναμική στο θέμα αυτό, ιδιαίτερα στους νεότερους ανθρώπους. Πλέον σε κάποια σχολεία διεξάγονται προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Στην κοινωνία και στα Πανεπιστήμια συστήνονται Περιβαλλοντικές Ομάδες ή ομάδες που φροντίζουν τη φύση, οικολογικές πρακτικές μπαίνουν ολοένα και περισσότερο στην καθημερινότητά μας, ενώ πλέον εφαρμόζονται και κάποιες νομοθεσίες φιλικές προς το περιβάλλον, όπως η πρόσφατη κατάργηση των πλαστικών μιας χρήσης. Ο κόσμος επίσης στρέφεται ολοένα και περισσότερο προς μια βιώσιμη διατροφή, ελαττώνοντας για παράδειγμα το κρέας ή στρεφόμενοι προς τοπικά και ποιοτικά προϊόντα. Οι περισσότεροι καταλαβαίνουμε ότι αν δεν κάνουμε κάτι τώρα, μετά θα είναι αργά. Δεν είναι λοιπόν ώρα για μεμψιμοιρία, αλλά ώρα για κινητοποίηση.

Θανάσης Σκούφιας