Ελλάδα: Να αποσυρθεί το άρθρο 62 που προτείνει μεταρρυθμίσεις του νόμου 3421/2005 καθώς αυτό θα παραβίαζε περαιτέρω τα δικαιώματα των αντιρρησιών συνείδησης, ζητά η Διεθνής Αμνηστία.

Πιο συγκεκριμένα: Η νομοθετική διάταξη για τη διαδικασία αναγνώρισης των αντιρρησιών συνείδησης που περιλαμβάνεται σε νομοσχέδιο του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας[1] έρχεται σε αντίθεση με τις επανειλημμένες συστάσεις των διεθνών οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλώνει η Διεθνής Αμνηστία καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη δημόσια διαβούλευση για τις μεταρρυθμίσεις. Η οργάνωση καλεί τις ελληνικές αρχές να αποσύρουν το άρθρο 62 των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων του Νόμου 3421/2005, καθώς αυτό θα συνιστούσε νομοθετική οπισθοδρόμηση που αντίκειται στα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κινδυνεύει να οδηγήσει σε περαιτέρω παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης.

Η βασική ανησυχία της οργάνωσης αφορά στο άρθρο 62 του νομοσχεδίου,[2] το οποίο προτείνει την αλλαγή της σύνθεσης της επιτροπής που εξετάζει τα ατομικά αιτήματα αναγνώρισης του καθεστώτος αντιρρησία συνείδησης και εισηγείται στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας. Το άρθρο 62 προτείνει την αύξηση του αριθμού των στρατιωτικών μελών της επιτροπής από 1 σε 2 και ταυτόχρονα τη μείωση του αριθμού των πολιτικών (μη στρατιωτικών) μελών από 4 σε 3.

Η προτεινόμενη μεταρρύθμιση είναι οπισθοδρομική, καθώς ουσιαστικά αναιρεί την ανεπαρκή –αλλά τουλάχιστον προς τη σωστή κατεύθυνση– τροποποίηση που θεσπίστηκε με τον Νόμο 4609/2019 (άρθ. 23, παρ. 2 & 3), η οποία μείωσε τον αριθμό των στρατιωτικών μελών της επιτροπής.[3] Οι μεταρρυθμίσεις του 2019 ακολούθησαν την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Παπαβασιλάκης κατά Ελλάδας και την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ 1318/2017).

Η προτεινόμενη νομοθετική διάταξη που περιλαμβάνεται στο άρθρο 62 του νομοσχεδίου θα ήταν σαφώς αντίθετη με τις διεθνείς υποχρεώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα που έχει η Ελλάδα βάσει του διεθνούς δικαίου και αντίκειται στις συστάσεις της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ[4] και του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης,[5] οι οποίοι έχουν επανειλημμένα καλέσει τις ελληνικές αρχές να θέσουν την αξιολόγηση των αιτήσεων για το καθεστώς αντιρρησία συνείδησης υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών και εξολοκλήρου εκτός του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας.

Εκείνη την περίοδο, σχολιάζοντας τη μεταρρύθμιση του 2019 (Ν. 4609/2019), το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δήλωσε ρητά ότι «…παραμένει προβληματική, δεδομένου ότι, παρά τη νέα σύνθεση της πενταμελούς ειδικής επιτροπής με τη συμπερίληψη ενός μόνο στρατιωτικού αξιωματικού (αντί για δύο), η αξιολόγηση των αιτήσεων για το καθεστώς αντιρρησία συνείδησης δεν βρίσκεται ακόμα υπό τον πλήρη έλεγχο των πολιτικών αρχών».[6]

Τον Ιούλιο του 2019, μετά την τροποποίηση της νομοθεσίας που μείωνε τον αριθμό των στρατιωτικών μελών στην επιτροπή, ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για την ελευθερία θρησκείας ή πεποίθησης είχε αναφερθεί στον πρόσφατα υιοθετημένο νόμο (4609/2019), ο οποίος δυστυχώς αποτυγχάνει «…να αναγνωρίσει το καθεστώς των αντιρρησιών συνείδησης … στη στρατιωτική θητεία σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων».[7] Ο Ειδικός Εισηγητής επεσήμανε ότι «[η] διαδικασία αξιολόγησης παραμένει αμετάβλητη» και αναφέρθηκε στις συστάσεις της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σημειώνοντας ότι «[η]αξιολόγηση των αιτήσεων για το καθεστώς αντιρρησία συνείδησης πρέπει να εμπίπτει στη δικαιοδοσία των πολιτικών αρχών».

Το 2021, στο πλαίσιο του 3ου Κύκλου της Οικουμενικής Περιοδικής Αξιολόγησης (UPR) στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, η Ελλάδα κλήθηκε να «Αναθεωρήσει την εθνική της νομοθεσία με σκοπό την αναγνώριση του δικαιώματος την αντίρρηση συνείδησης στη στρατιωτική θητεία, προβλέποντας μια εναλλακτική υπηρεσία στη στρατιωτική θητεία, στην οποία θα έχουν πρόσβαση όλοι οι αντιρρησίες συνείδησης και η οποία δεν θα είναι τιμωρητική ή θα συνιστά διάκριση ως προς τη φύση, το κόστος ή τη διάρκειά της».[8] Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε τη σύσταση, σηματοδοτώντας την πρόθεσή της να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο.[9]

Το 2021, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ διαπίστωσε πολυάριθμες παραβιάσεις του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, στο οποίο η Ελλάδα είναι συμβαλλόμενο μέρος, στην υπόθεση Πετρομελίδης κατά Ελλάδας. Στην απόφασή της, μεταξύ άλλων μέτρων αποκατάστασης, η Επιτροπή ζήτησε την αναθεώρηση της εσωτερικής νομοθεσίας με σκοπό τη διασφάλιση της αποτελεσματικής κατοχύρωσης του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης. Μέχρι σήμερα, η Ελλάδα δεν έχει συμμορφωθεί με τα μέτρα που διέταξε η Επιτροπή για την υπόθεση αυτή, τόσο για την αποζημίωση και αποκατάσταση του Λάζαρου Πετρομελίδη όσο και για τις εγγυήσεις της μη επανάληψης, συμπεριλαμβανομένης της αναθεώρησης της νομοθεσίας.

Παρ’ όλες αυτές τις συστάσεις, η ελληνική κυβέρνηση, αντί να μεταρρυθμίσει τη σύνθεση της επιτροπής για να διασφαλίσει ότι τηρεί τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αναστρέφει τώρα τα βήματα που έγιναν προς τη σωστή κατεύθυνση.

Κατακόρυφη πτώση στα ποσοστά αναγνώρισης των αντιρρησιών συνείδησης που επικαλούνται ιδεολογικούς (μη θρησκευτικούς) λόγους 

Η προτεινόμενη νομοθεσία θα δημιουργήσει περαιτέρω εμπόδια για όσους ισχυρίζονται αντίρρηση συνείδησης για ιδεολογικούς μη θρησκευτικούς λόγους. Το 2021, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, το ποσοστό αναγνώρισης αντιρρησιών συνείδησης που επικαλούνται ιδεολογικές (μη θρησκευτικές) πεποιθήσεις έπεσε στο 0% ενώ το 2018 το ποσοστό αναγνώρισης ξεπερνούσε το 93%.[10]

Σύμφωνα με πληροφορίες από αντιρρησίες συνείδησης και τους δικηγόρους τους, τουλάχιστον 4 προσφυγές έχουν υποβληθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Η Διεθνής Αμνηστία έχει παρακολουθήσει αρκετές από τις υποθέσεις που εκκρεμούν, μεταξύ των οποίων αυτές του Χάρη Βασιλείου, του Νικόλα Στεφανίδη[11] και του Θωμά Κατσαρού.

Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία αντικατοπτρίζουν δύο από τις πιο προβληματικές πτυχές της νομοθεσίας και της πρακτικής σχετικά με το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης στην Ελλάδα. Η Διεθνής Αμνηστία και άλλες οργανώσεις στο παρελθόν έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για τον αρνητικό αντίκτυπο που έχει η έλλειψη ανεξάρτητης και αμερόληπτης διαδικασίας στους αντιρρησίες συνείδησης, ειδικά για τις περιπτώσεις δύο αντιρρησιών συνείδησης, του Χάρη Βασιλείου και του Νικόλα Στεφανίδη. Αυτές οι υποθέσεις αναδεικνύουν τις επιζήμιες συνέπειες της έλλειψης ανεξαρτησίας και αμεροληψίας των διαδικασιών εξέτασης των αιτήσεων για το καθεστώς αντιρρησία συνείδησης και τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν ορισμένες ομάδες αντιρρησιών συνείδησης με βάση τη φύση των πεποιθήσεών τους.[12]

Αυτό που επίσης αποδεικνύεται στην πράξη είναι ότι η σχετική αλλαγή της νομοθεσίας το 2019, με τη μείωση του αριθμού των αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων από 2 σε 1 στην επιτροπή που εξετάζει τις αιτήσεις, δεν έφερε καμία βελτίωση. Έτσι, αναμένεται ότι μια αυξημένη στρατιωτική σύνθεση της επιτροπής, όπως προτείνεται στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο, θα μπορούσε να έχει περαιτέρω επιζήμιες συνέπειες για όσους επικαλούνται αντίρρηση συνείδησης στη βάση ιδεολογικών πεποιθήσεων, και είναι αντίθετη με τις υποχρεώσεις του ελληνικού κράτους στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου και με τις συστάσεις των διεθνών και περιφερειακών οργανισμών εποπτείας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

 Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τις ελληνικές αρχές: 

– Να αποσύρουν το άρθρο 62 του νομοσχεδίου για την τροποποίηση του νόμου 3421/2005 και να το αντικαταστήσουν με διάταξη που θα μεταφέρει πλήρως την εξέταση των αιτήσεων για το καθεστώς αντιρρησία συνείδησης υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών, αφαιρώντας την εξέταση από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και εξασφαλίζοντας επιτροπή με μια εξολοκλήρου πολιτική σύνθεση, σύμφωνα με τις συστάσεις των διεθνών οργανισμών για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

– Να αποδέχονται τους ισχυρισμούς για αντίρρηση συνείδησης ως έγκυρους, χωρίς εξέταση, ως βέλτιστη πρακτική που επισημαίνεται από τα Ηνωμένα Έθνη και τους περιφερειακούς οργανισμούς.

– Να ακυρώσουν τις υπουργικές αποφάσεις που απορρίπτουν τις αιτήσεις των Χάρη Βασιλείου, Νικόλα Στεφανίδη και Θωμά Κατσαρού, και άλλες παρόμοιες αποφάσεις, και να τους χορηγήσουν δικαίωμα δίκαιης εξέτασης των λόγων αντίρρησης συνείδησης που να προστατεύεται και να υποστηρίζεται υπό ένα τροποποιημένο νομοθετικό πλαίσιο, σύμφωνα με το διεθνές και το περιφερειακό δίκαιο, τα πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις συστάσεις των εγχώριων φορέων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

– Να εφαρμόσουν άμεσα την απόφαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για την υπόθεση του Λάζαρου Πετρομελίδη, όσον αφορά τα μέτρα αποκατάστασης που θα πρέπει να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη διαγραφή του ποινικού του μητρώου, την επιστροφή όλων των ποσών που έχει καταβάλει ως πρόστιμα και την παροχή αποζημιώσεων, καθώς και αναφορικά με την αναθεώρηση της εσωτερικής νομοθεσίας ώστε να εναρμονιστεί με το διεθνές δίκαιο και τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

[1] Βλ. δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το σχέδιο νόμου με τίτλο «Μέριμνα υπέρ του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων, εξορθολογισμός της νομοθεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, οργάνωση της Εθνοφυλακής και άλλες διατάξεις», https://bit.ly/3VltdVJ

[2] Βλ. δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το σχέδιο νόμου με τίτλο «Μέριμνα υπέρ του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων, εξορθολογισμός της νομοθεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, οργάνωση της Εθνοφυλακής και άλλες διατάξεις», Άρθρο 62. http://www.opengov.gr/mindefence/?p=6830

[3] Greece: Observations on the rights to conscientious objection – “Serious violations of Greece’s obligations towards conscientious objectors remain unaddressed in proposed bill despite some positive steps”, Public Statement, 20 March 2019 (Index: EUR 25/0088/2019), https://bit.ly/3WAMiUQ

[4] UN Human Rights Committee, Concluding observations on the second periodic report of Greece, (CCPR/C/GRC/CO/2), 3 Δεκεμβρίου 2015, παρ. 37-38, http://undocs.org/CCPR/C/GRC/CO/2. UN Human Rights Committee, Concluding observations on the initial report of Greece, (CCPR/CO/83/GRC), 25 Απριλίου 2005, παρ. 15, http://undocs.org/CCPR/CO/83/GRC

[5] Report by Mr Alvaro Gil-Robles, Commissioner for Human Rights, on his visit to the Hellenic Republic, 2-5 June 2002, παρ. 18, CommDH(2002)5, 17 Ιουλίου 2005.

[6] OHCHR, Approaches and challenges with regard to application procedures for obtaining the status of conscientious objector to military service in accordance with human rights standards, (A/HRC/41/23), 24 Μαΐου 2019, παρ 41, https://undocs.org/A/HRC/41/23

[7] UN Special Rapporteur on freedom of religion or belief, Communication GRC 3/2019, 11 Ιουλίου 2019.

[8] UN Human Rights Council, Report of the Working Group on the Universal Periodic Review, Greece, (A/HRC/49/5), 6 Ιανουαρίου 2022, σύσταση 130.76 (Παναμάς), https://undocs.org/A/HRC/49/5

[9] UN Human Rights Council, Report of the Working Group on the Universal Periodic Review, Greece, Addendum, Views on conclusions and/or recommendations, voluntary commitments and replies presented by the State under review, (A/HRC/49/5/Add.1), 16 Δεκεμβρίου 2021, παρ. 3, https://undocs.org/A/HRC/49/5/Add.1

[10] Βλ. Δελτίο Τύπου «Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι οι ενέργειες του ελληνικού κράτους παραβιάζουν τις υποχρεώσεις του για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφορικά με το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης», 12 Ιουλίου 2022, https://www.amnesty.gr/news/press/article/26474/prosfata-stoiheia-deihnoyn-oti-oi-energeies-toy-ellinikoy-kratoys.

[11] Greece: Give Charis Vasileiou and Nikolas Stefanidis a fair examination of their grounds for conscientious objection under an amended legislative framework in line with International Law and standards, Joint Public Statement, Amnesty International, War Resisters’ International, International Fellowship of Reconciliation and European Bureau for Conscientious Objection, 21 March 2022 (Index: EUR 25/5374/2022), https://bit.ly/3WD6l53

[12] Βλ. ό.π.

Διεθνής Αμνηστία