«ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ» – Απόδοση σε παραδοσιακό στίχο από τον Γιώργο Λεκάκη
Του συγκλονιστικού έργου του μέγα Αισχύλου:
ΑΙΣΧΥΛΟΥ «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ» – Απόδοση σε παραδοσιακό στίχο από τον Γιώργο Λεκάκη
Κυκλοφόρησε η απόδοση σε παραδοσιακό σύγχρονο έμμετρο στίχο, του συγκλονιστικού έργου του μέγα Αισχύλου, «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ» από τον γνωστό στιχουργό Γιώργο Λεκάκη.
Από τα περιεχόμενα του βιβλίου:
– Πρόλογοι:
Ἀντώνιος Ἀ. Ἀντωνᾶκος: «Βιβλίο – Παιδαγωγικό ἐργαλείο».
Ἄντζελα Γκερέκου: « Ἡ ἑλληνική γλῶσσα, σάν μητέρα ὅλων τῶν γλωσσῶν, μπορεῖ νά καταφέρει τά ἀδύνατα».
Ἀλμπέρτο Ἐσκενάζη: «Ἐν ἀρχή ήν ὁ Λόγος».
Κωνσταντῖνος Κωνσταντόπουλος: «Ἀγαπητέ, ἀναγνώστη…».
– Γιώργου Λεκάκη: Ο Προμηθέας στον χωροχρόνο.
– ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
– ΤΟ ΕΡΓΟ και η απόδοσή του.
– Α΄ Δελφικές Εορτές.
(Στο βιβλίο υπάρχει και μια ανέκδοτη παρτιτούρα, από την μουσική του έργου, που έγραψε πάνω στην απόδοσή του, ο Κώστας Μπίγαλης).
Από τους σημαντικούς ανθρώπους που προλογίζουν, και τονίζουν την ιδιαιτερότητα και την αξία αυτής της αποδόσεως, διαβάζουμε:
ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ
Μὲ μεγάλη χαρὰ ἀποδέχθηκα τὴν πρόσκληση νὰ προλογίσω τὸ βιβλίο τοῦ φίλου μου καὶ ἐξαιρέτου συγγραφέα Γιώργου Λεκάκη, μὲ τίτλο «ΑΙΣΧΥΛΟΥ, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ – Ἀπόδοση σὲ δεκαπεντασύλλαβο», τὸ ὁποῖο ἀπευθύνεται σὲ ὅλους τοὺς Ἕλληνες, κυρίως ὅμως ἀπευθύνεται στὰ παιδιά.
Θέλω νὰ πω ὅτι τὸ βιβλίο αὐτὸ ὁδηγούμενο μὲ τὸν τρόπο καὶ τὴν πένα τοῦ Γιώργου Λεκάκη, μετατρέπεται σὲ ἕνα παιδαγωγικὸ ἐργαλεῖο, ὄχι μόνο διότι μεταφέρει τὸν λόγο τοῦ μεγάλου μας τραγικοῦ ποιητοῦ, ἀλλὰ πρωτίστως διότι τὸν μεταφέρει μὲ ἕναν εὔληπτο τρόπο. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι τὰ παιδιὰ θὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ προσεγγίσουν ἕνα κλασσικὸ ἔργο μὲ ἕναν σημερινὸ τρόπο, μέσῳ τοῦ δεκαπεντασύλλαβου, ὁ ὁποῖος, ὅπως ἔγραψε καὶ ὁ Σεφέρης, εἶναι ὁ στίχος ποὺ πλησίασε περισσότερο τὸ κυμάτισμα τῆς ἑλληνικῆς λαλιᾶς!
Εἶναι γνωστό, μέσα ἀπὸ τὰ ἔργα μου καὶ τὴν σαραντάχρονη πορεία μου στὴν διακονία τῆς ἑλληνικῆς Παιδείας, πόσο ἐπέμενα νὰ προσεγγίζουν οἱ μαθητὲς τὴν ἀρχαία μας γραμματεῖα, μὲ τὴν βεβαιότητα ὅτι αὐτὴ θὰ τοὺς βοηθοῦσε, πέραν τοῦ γλωσσικοῦ ἐμπλουτισμοῦ, νὰ ἀποκτήσουν ἀρχές, ἀξίες καὶ κυρίως ἀρετή, τὴν κατ’ ἐξοχὴν διαχρονικὴ ἑλληνικὴ ἰδιότητα.
Ὁ Γιῶργος Λεκάκης, ἐκτὸς ἀπὸ ἐξαίρετος ἐρευνητὴς καὶ συγγραφέας, εἶναι καὶ ἀξιόλογος στιχουργός, μὲ σημαντικὲς ἐπιτυχίες στὸ ἐνεργητικό του. Αὐτὸ τὸ ταλέντο τὸν βοήθησε, ὥστε νὰ προσεγγίση τόσο εὔληπτα τὸν λόγο, τὸν στοχασμὸ καὶ τὴν σκέψη τοῦ μεγάλου μας τραγικοῦ ποιητῇ.
Τὸ λέω αὐτό, διότι σήμερα ἕνας φιλόλογος ἢ ἕνας ποιητὴς θὰ ἀπέδιδαν διαφορετικὰ ἕνα κλασσικὸ ἔργο, ἔχοντας ὁ καθένας ὡς βάση καὶ ἀφετηρία τὴν ἐπιστήμη του, τὰ διαβάσματά του, τὶς ἐπιρροές του, τὶς πνευματικὲς ἀφετηρίες του. Ἕνας ταλαντοῦχος στιχουργός, ὅμως, τὸ ἀποδίδει ἁπλᾶ, διότι ἀκολουθεῖ τὸν δρόμο τοῦ τραγουδιοῦ, μὲ τὴν μουσικότητα, ἡ ὁποία μὲ τὴν σειρά της ὁδηγεῖ σὲ εὔκολη ἀπομνημόνευση καὶ ἐκμάθηση. Ἑπομένως, μόνο ἕνας ἱκανὸς στιχουργός, μὲ τὴν ἴδια εὐκολία ποὺ τοποθετεῖ ἕνα τραγούδι στὰ χείλη καὶ στὴν ψυχὴ τοῦ κάθε ἀνθρώπου εἶναι αὐτὸς, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ἀποδώση, μὲ εὔληπτο γιὰ τοὺς μαθητὲς τρόπο, ἕνα κλασσικὸ ποιητικὸ ἔργο, διατηρῶντας μάλιστα, ὅπως ἔκανε ὁ Γιῶργος Λεκάκης, ὅσο περισσότερες λέξεις ὴταν δυνατὸν, ὥστε νὰ ὑπάρχη τοιουτοτρόπως καὶ νὰ δηλώνεται ἡ διαχρονικὴ ἐπὶ χιλιετίες συνέχεια τῆς μίας καὶ ἑνιαίας Γλώσσας μας.
Τὸ μέτρο καὶ ὁ ρυθμός, στοιχεῖα ποὺ ξέρει νὰ χειρίζεται εὔκολα ἕνας στιχουργός, ἔχουν μεγάλη καὶ ἐξόχως σημαντικὴ ἀξία στὴν ἀποστήθιση ἑνὸς κειμένου. Διότι εἶναι σὰν δύο ράγες, ποὺ ὁδηγοῦν σὲ σίγουρη ἐπιτυχία ἐκμαθήσεως, χωρὶς τὸν κίνδυνο πιθανοῦ ἐκτροχιασμοῦ… Ἔτσι, τὰ ὀφέλη γιὰ τὰ παιδιὰ εἶναι διπλᾶ. Καὶ ἡ εὔκολη προσέγγιση ἑνὸς δύσκολου κειμένου ἀλλὰ καὶ ἡ γνώση τῆς διαχρονικότητας τῆς ἑλληνικῆς Γλώσσας.
Εὔχομαι τo βιβλίο νὰ εἶναι καλοτάξιδο στὶς ὑπέροχες θάλασσες τοῦ πνεύματος, νὰ ἀποτελέση δὲ ἕνα ἄριστο διδακτικὸ καὶ εὐχάριστο ἀνάγνωσμα, ἀληθινὸ μάθημα παιδείας γιὰ τὰ ἑλληνόπουλα, ἔχοντας τὴν ἁρμόζουσα ἀποδοχή.
Στoν φίλο μου δὲ καὶ συνοδοιπόρο ἐν τῷ ἑλληνικῷ πνεύματι Γιῶργο Λεκάκη εὔχομαι νὰ εἶναι καλὰ καὶ νὰ μας δίδη συνεχῶς καινούργια πονήματα πολιτισμοῦ, μὲ τὸν ἴδιο ξεχωριστὸ τρόπο, ὁ ὁποῖος τὸν χαρακτηρίζει καὶ τὸν ὁποῖο κατέχει πολὺ καλά.
Ἀντώνιος Ἀ. Ἀντωνᾶκος, Καθηγητής, Κλασσικὸς Φιλόλογος, Ἱστορικός, συγγραφέας
Η ελληνική γλώσσα, σαν μητέρα όλων των γλωσσών, μπορεί να καταφέρει τα αδύνατα
Ὁ Προμηθέας, ἡ τραγωδία τοῦ μεγάλου μας ποιητῆ Αἰσχύλου, μοῦ προκαλεῖ πάντα δέος. Εἶναι ἕνα κορυφαῖο ἔργο πού σέ προκαλεῖ νά τό ἑρμηνεύσεις, καί μετά νά παραδεχτεῖς ὅτι πάλι πρέπει νά ἀρχίσεις ἀπό τήν ἀρχή. Εἶναι ἕνα ἔργο δύσκολο, πού σέ κάθε χρονική περίοδο μέσα στούς αἰῶνες προσεγγίστηκε ἀνάλογα μέ τά θρησκευτικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά ἤ ἰδεολογικά πιστεύω τῆς ἐποχῆς, ἤ ἀκόμη χειρότερα μέ τίς ἐμπορευματικές ἤ καί προπαγανδιστικές ἀνάγκες ἤ προτεραιότητες. Παρ’ ὅτι ὅμως αὐτά τά πιστεύω καί οἱ ἀνάγκες παρέρχονται μέ τόν χρόνο, τό ἴδιο τό ἔργο διόλου δέν ἔχει χάσει τήν ταυτότητά του.
Αὐτή ἡ «σφίγγα», πού στέκει ψηλά στό βάθρο της, ὅπως ἡ σφίγγα τῶν Δελφῶν, πρέπει νά ἑρμηνευθεῖ ἀπό τόν ἱκέτη πρίν εἰσέλθει στόν ναό τοῦ φωτός τοῦ Ἀπόλλωνος.
Γι’ αὐτό βρίσκω δύσκολο το έργο τῶν μεταφραστῶν τῶν τραγωδιῶν. Ποῦ ὅσο κι ἄν θέλουν νά παραμείνουν πιστοί στό πρωτότυπο κείμενο, ταυτόχρονα γίνονται καί ἄπιστοι.
Ὅταν μου ζήτησε ὁ Γ. Λεκάκης νά διαβάσω τήν δική του προσέγγιση – ἀπόδοση καί νά γράψω κάτι γι’ αὐτήν, δέχτηκα, γιατί εἶναι χρέος τῆς κάθε ἐποχῆς νά ἀναμετρᾶται μέ ἔργα ὅπως αὐτό. Εἶναι ἕνα ὀλισθηρό τόλμημα τό δίχως ἄλλο ἡ προσέγγισή του σέ «παραδοσιακό στίχο», ὅπως μας λέει ὁ ἴδιος ἀπό τήν ἀρχή. Ἡ ἑλληνική γλῶσσα ὅμως, σάν μητέρα ὅλων τῶν γλωσσῶν, μπορεῖ νά γεννήσει πολλές λέξεις καί νά καταφέρει τά ἀδύνατα.
Χαιρετίζω λοιπόν αὐτήν τήν προσπάθεια μέ θάρρος, καί εὔχομαι ὁ ἀκίνητος καί δεμένος στόν Βράχο Προμηθέας, πού αἰῶνες τώρα περιμένει καρτερικά τήν περιπλανώμενη σέ ὅλα τά μήκη καί πλάτη τῆς γῆς, Ἰῶ, νά γεννήσει τόν ἐλευθερωτή του, νά μᾶς φανερώσει ἀκόμη κάτι περισσότερο αὐτήν τήν φορά.
Ἄντζελα Γκερέκου, ηθοποιός, τ. υπουργός
«Εν αρχή ην ο Λόγος»
Ἡ ἀπόδοση τοῦ πολύπλευρου Γιώργου Λεκάκη στό κείμενο τοῦ Μέγα Αἰσχύλου, Δικαιώνει ἀπερίφραστα τήν πολυερευνητική ρήση «Ἐν ἀρχή ήν ὁ Λόγος».
Ἕνας λόγος μεστός, σκληροτράχηλος, σάν τά μονοπάτια τῶν βουνῶν τῆς πατρίδας μας, ἀλλά καί εὔηχος σάν τούς ἤχους τῆς Λαϊκῆς μας Παράδοσης.
Ἐντυπωσιάστηκα διαβάζοντας τήν ἀπόδοση τοῦ Γιώργου Λεκάκη, μιάς καί εἶχα παίξει στόν «ΠΡΟΜΗΘΕΑ» τόν Ἑρμῆ, σέ μετάφραση Κ. Χ. Μύρη!
Σέ αὐτήν τήν ἀπόδοση τοῦ Γιώργου Λεκάκη οἱ ἠθοποιοί καλοῦνται νά προβάλλουν τόν παραδοσιακό στίχο, μαζύ μέ τό συναίσθημα, τήν ἐμφανέστατη γιομάτη οἶστρο κίνηση τῆς Ἰοῦς, καί τοῦ χοροῦ, ἀλλά καί τήν φυλακισμένη τοῦ Προμηθέα, ἀνάμεσα στίς ἁλυσσίδες μέ ἐμπροστοέμβολο τήν φωτιά τῆς ψυχῆς καί τοῦ μυαλοῦ του.
Ἡ Ἀρχαία Τραγωδία θεωρεῖται ὄχι ἀδίκως τό δυσκολότερο θεατρικό εἶδος γιά τούς παραπάνω λόγους, κι ὁ σκηνοθέτης καλεῖται νά καθοδηγήσει τούς ἠθοποιούς, ὄχι ὀπορτουνιστικά, ἀλλά συντροφικά, κρατώντας τους γερά ἀπό τά χέρια, γιά νά ἀνέβουν ἕνα ἀκόμη ἀκροθώρητο σκαλί τῆς κληρονομημένης τέχνης τῶν ἀρχαίων μας ποιητῶν…
Ἀλμπέρτο Ἐσκενάζη, ηθοποιός, σκηνοθέτης, συγγραφέας.
Αγαπητέ, αναγνώστη…
Πρίν ἀπό δυό χρόνια περίπου, τό 2018, συνέβησαν «τυχαίως» τά ἑξῆς…
Μετά τίς παραστάσεις τοῦ «ΜΕΓΑ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗ» καί τῆς «ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ», μέ τό «θέατρο ΣΥΝ ΚΑΤΙ», ἄρχισε νά ὡριμάζει μέσα μου ἡ ἰδέα νά ἀποχαιρετίσω πλέον (ὡς ἠθοποιός) τήν σκηνή, τό Θέατρο. Ἔνιωθα ὅτι ὁ ὑπέροχος αὐτός μυητικός δρόμος τοῦ Θεάτρου εἶχε φτάσει, γιά μένα, στό τέρμα του, πώς εἶχε κάνει τόν κύκλο του. Ἴσως, γιατί μέ τά χρόνια, μοῦ ἔγινε φανερό πώς ἡ ἀναζήτηση τοῦ ἱεροῦ ἦταν γιά μένα, ἀνέκαθεν, τό πρωταρχικό ζητούμενο…
Λένε ὅτι «τό Θέατρο εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχήν χῶρος τοῦ ἱεροῦ». Ἡ δική μου ἐμπειρία προτείνει μίαν ἄλλη διατύπωση: «Τό Θέατρο εἶναι καί αὐτό ἕνας χῶρος ἀναζήτησης τοῦ ἱεροῦ – καί πολύ πιθανόν τό Θέατρο νά ὁδηγεῖ καί αὐτό πρός… τό ἱερό».
Στίς μέρες μας, στόν καιρό μας, ὅπου κατά τήν γνώμη μου δέν ὑπάρχει πλέον οὔτε ἱερό οὔτε ὅσιο – οὔτε καί στό Θέατρο – ἡ παραμονή μου στήν σκηνή ὡς ἠθοποιός ἦταν καί εἶναι πλέον… ἄνευ νοήματος – δέν ἔχω, δηλαδή, κάτι «νά πῶ»… Ἄλλωστε, τά σημάδια μας δείχνουν πώς διεκόπη πλέον ἡ συνομιλία τῶν συγγραφέων (μέσω τῶν ἠθοποιῶν, ἐννοῶ…) μέ τούς θεατές τούς – ἀφ’ ὅτου τό Θέατρο ἔγινε θέαμα…
Πρίν «ἀποχωρήσω», λοιπόν, ὁριστικῶς… αἰσθάνθηκα τήν ἀνάγκη ἑνός ἀκόμα, τελευταίου ἔργου, μίας ἀκόμα τελευταίας παράστασης. Τοῦ ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ – μεγαλεπήβολο σχέδιο, ὄνειρο… ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ – ἔργο ἱερό!
Τέλη τοῦ χειμώνα, θά ἦταν…
Ἀναζητοῦσα μίαν ἰδιαίτερη μετάφραση, διαφορετική ἀπό τίς ἤδη ὑπάρχουσες. Εὐελπιστοῦσα νά βρῶ κάποια σέ δεκαπεντασύλλαβο – σ’ αὐτόν τόν ὑπέροχο ἑλληνικό ρυθμό, τόν ὁποῖον ἡ σημερινή «κουλτούρα» μας ἔχει παντελῶς ἀπαξιώσει.
Σ’ αὐτήν τήν ἀναζήτηση, ἀπευθύνθηκα τότε στόν ἐξαίρετο φίλο Γιῶργο Λεκάκη, μήπως κάτι ἤξερε ἐκεῖνος… Κι ἐκεῖνος, σάν ἕτοιμος ἀπό καιρό, μοῦ ἀπάντησε : «ἐγώ θά τήν κάνω» ! Ξαφνιάστηκα… Δέν ἤμουν προετοιμασμένος γιά κάτι τέτοιο… «Μά, πῶς, πότε;…». «Θά τήν ἔχεις ἄμεσα», ἀπαντᾶ ὁ Γιῶργος, «μοῦ ἀρέσει κι ἐμένα πολύ αὐτό τό ἔργο, θά ἤθελα πολύ νά τό ἀποδώσω στήν τέχνη μου!»…
Ὁ Γιῶργος, ὁ ἄξιος αὐτός ἐργάτης τῶν γραμμάτων καί τῶν τεχνῶν, τελείωσε, ὁλοκλήρωσε τήν μετάφραση σέ λιγότερο ἀπό μία ἑβδομάδα!!! Σάν ἕτοιμος ἀπό καιρό – ἦταν ὅλα ἕτοιμα καί ὥριμα μέσα στό μυαλό του!
Διαβάζοντας τήν μετάφραση ἔμεινα ἐνεός… Τί ὡραία γλῶσσα, τί ρυθμός, τί ροή! Τί σαφήνεια νοημάτων! Ἐνθουσιάστηκα! Δέν πίστευα στά μάτια μου…
Ἔμπαινε ἡ Ἄνοιξη – μετά θά ἐρχόταν τό Καλοκαίρι…
Ἄρχισε ἡ προετοιμασία τῆς παραγωγῆς τῆς παράστασης. Εἶχα στό μυαλό μου μία πολύ συγκεκριμένη ἰδέα. Βρέθηκαν ἀμέσως οἱ συνάδελφοι πού θά παίζαμε μαζί, τό θέατρο, ἡ μουσική, ὅλα… – ὅλα ἦταν, ἀνέλπιστα, στήν θέση τους! Ὑπολογίζαμε πώς ἡ παράσταση θά ἦταν ἕτοιμη τό Φθινόπωρο…
Ξεκίνησα, λοιπόν, τήν μελέτη. Πῆρα πάλι τό ἀρχαῖο κείμενο καί ἀπό κοντά τήν μετάφραση τοῦ Γιώργου, γιά νά κατανοήσω ὅσο τό δυνατόν περισσότερο αὐτό τό τόσο γριφῶδες κείμενο, τό τόσο συμβολικό, καί τόσο ἑρμητικά, ἴσως, κλειστό… Μά, ΤΙ καί ΠΟΣΑ πράγματά μᾶς λέει καί αὐτό τό κείμενο – Ὁδοδείκτης τοῦ «ἀνθρώπινου»! Σέ κάθε περίπτωση περιουσία, μνημεῖο τῆς παγκόσμιας κληρονομιᾶς.
Διαβάζοντας τό πρωτότυπό του Αἰσχύλου καί ἀντιστοιχώντας τό μέ τήν μετάφραση τοῦ Γιώργου, ἔβλεπα λέξη τήν λέξη, στίχο τόν στίχο τήν θαυμάσια δουλειά πού ἔχει κάνει. Καί εἶδα ὅτι τελικά ἡ ἀπόδοση/μετάφρασή του ἦταν (περιέργως πώς… – γιατί αὐτό συμβαίνει σπάνια) καί πιστή καί καθ’ὅλα… ὡραία – ὡραιοτάτη μάλιστα! Μία αἰσθητική ἀπόλαυση!
Τά ἔφερε, ὅμως, ἔτσι ἡ ζωή καί τά «σχέδια» ναυάγησαν, τό «ὄνειρο»… δέν ἔγινε πραγματικότητα… Ἡ ζωή, ἀπρόβλεπτη οὖσα, ὅπως πάντα, καί καλύτερα σκηνοθέτης ὅλων μας, μοῦ ὅρισε ἄλλον δρόμο… Λυπήθηκα πολύ πού δέν ἀξιώθηκα νά «φέρω» αὐτήν τήν μετάφραση στήν σκηνή. Λυπήθηκα πού δέν ἔδωσα αὐτήν τήν χαρά καί στόν φίλο Γιῶργο, ὁ ὁποῖος τόσο γρήγορα, τόσο πρόθυμα καί τόσο γενναιόδωρα εἶχε ἀνταποκριθεῖ.
Τώρα, μαθαίνω πώς ἡ μετάφραση βρίσκει τόν τρόπο καί τόν δρόμο της νά ἐκδοθεῖ, κι ἔτσι νά συναντηθεῖ μέ πολλούς ἀναγνῶστες, καί ἴσως – εὐχῆς ἔργον – καί νά ἀνέβει, ἐπί τέλους, καί στήν σκηνή. Ἔτσι (κι ἐπειδή νιώθω καί ὀλίγον «νονός» αὐτῆς τῆς μετάφρασης), ἄς μοῦ ἐπιτραποῦν μερικές εὐχές ἀπό καρδιᾶς: Εὔχομαι νά βρεῖ τήν θέση πού τῆς ἀναλογεῖ στά Ἑλληνικά Γράμματα, καί νά ἀξιωθεῖ νά τήν ἀντιμετωπίσουν καλλιτέχνες πού ἔχουν αἴσθηση καί ἀγαποῦν τό ποιητικό Θέατρο, τόν ρυθμό καί τόν δεκαπεντασύλλαβο – μέ δυό λόγια, πού ἀγαποῦν… τήν Ἑλλάδα!
Κωνσταντῖνος Κωνσταντόπουλος, Ηθοποιός, σκηνοθέτης
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἰωάννoυ Χρ. Γιαννάκενα, Χαρ. Τρικούπη 14, Τ.Κ. 106 79 Ἀθῆναι, τηλ.: 210-36.28.976, 210-64.40.021, Τοτ.: 210-36.38.435, acroceramo@hellasbooks.gr. A’ ΕΚΔΟΣΗ: ΑΘΗΝΑ 2022. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
