Η άλλη 11η Σεπτεμβρίου, εκείνη η μαύρη του Πινοτσέτ
Στη Χιλή:
Στις 11 Σεπτεμβρίου το 1973 με αμερικανική υποστήριξη μια χώρα γκρεμιζόταν συθέμελα κι ο πρόεδρός της έπεφτε νεκρός στον προμαχώνα της δημοκρατίας της Χιλής που βομβαρδιζόταν ανελέητα από τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Με λίγα λόγια: Ο Σαλβαδόρ Αγιέντε είχε εκλεγεί πρόεδρος της Χιλής το 1970 με τη βοήθεια του κομμουνιστικού κόμματος και άλλων αριστερών δυνάμεων. Το πρόγραμμα του Αγιέντε περιλάμβανε αναβάθμιση των συμφερόντων των εργατών, εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, αναδιοργάνωση της εθνικής οικονομίας σε δημόσιο, μικτό και ιδιωτικό τομέα, εξωτερική πολιτική διεθνούς αλληλεγγύης και εθνικής ανεξαρτησίας, καθώς και νέα θεσμική οργάνωση του κράτους, ως λαϊκού πλέον κράτους, με την ίδρυση ενός ενιαίου σώματος αντιπροσώπων. Το πρόγραμμα της Λαϊκής Ένωσης πρότεινε επίσης την εθνικοποίηση των ορυχείων χαλκού της Χιλής, που άνηκαν σε ξένα συμφέροντα, κυρίως των ΗΠΑ. Αυτό το τελευταίο ήταν η μοιραία παράγραφος στο πρόγραμμα του μεταρρυθμιστή Αγιέντε. Ο Νίξον – όπως Κάτων που κοιμόταν και ξυπνούσε με τη φράση Carthāgō dēlenda est ( Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί) – κοιμόταν και ξυπνούσε έχοντας στο νου: «Ο Αγιέντε πρέπει να πέσει». Κι έπεσε και δεν ξανασηκώθηκε ποτέ!
Ο Αουγκούστο Πινοτσέτ, ο πιστός στρατηγός του προέδρου του… έμπηξε το μαχαίρι. Την Τρίτη, 11 Σεπτεμβρίου 1973, έγινε συγχρονισμένη επίθεση από στεριά και αέρα στο προεδρικό μέγαρο. Η δημοκρατία καταλύθηκε και στην εξουσία ανέβηκε ο πιστός στρατηγός!
Ο Αγιέντε, είπαν ότι δολοφονήθηκε κατά την είσοδο των στρατιωτών στο προεδρικό μέγαρο, άλλοι είπαν ότι αυτοκτόνησε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι ΗΠΑ έστειλαν στεφάνι στην κηδεία του… Η Χιλή επέστρεψε στο μνήμα της, όπως έγραψε το ‘Εθνος!
Από εκείνη την ημέρα και για 17 ολόκληρα χρόνια ο Πινοτσέτ κυβέρνησε τη Χιλή με ένα ιδιαιτέρως σκληρό πραξικόπημα. Έλεγε χαρακτηριστικά πως “στη Χιλή ούτε ένα φύλλο δεν κουνιέται αν εγώ δεν το γνωρίζω”. Κατέστρεψε επίσημα τις ζωές 3.197 ανθρώπων – σκοτώνοντάς τους ή ως αγνοούμενους – αλλά και δεκάδων χιλιάδων άλλων που βασανίστηκαν, που εξορίστηκαν. Ανεπίσημα μιλούν για δεκάδες χιλιάδες. Άφησε το στίγμα του όχι μόνο στη Χιλή αλλά και σε όλη τη Λατινική Αμερική καθώς μαζί με την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τη Βολιβία, την Ουρουγουάη και την Παραγουάη καθώς συνεργάστηκε με τους επίσης στρατηγούς και δικτάτορες των χωρών αυτών έστησαν τη λεγόμενη “Επιχείρηση Κόνδωρ”, μια επιχείρηση που άπλωνε τα πλοκάμια της σε όλες αυτές τις χώρες – ή και εκτός αυτών- και κυνηγούσε κυρίως αριστερούς αντιφρονούντες. Πάντως και ειδικά για τη Χιλή αναφέρεται πως ο Πινοτσέτ δεν στράφηκε μόνο κατά των κομμουνιστών – αριστερών αλλά και εναντίον των ιθαγενών – κυρίως των Μαπούτσε- αλλά και εναντίον των καθολικών που δεν είχαν την ίδια άποψη για την εκκλησία με τη δική του.
Σε ό,τι αφορά την “Επιχείρηση Κόνδωρ” αναφέρεται πως περισσότερα στοιχεία για τη δράση της αποκαλύφθηκαν μαζί με τα Αρχεία του Τρόμου τα οποία εντοπίστηκαν το 1992 στην Ασουνσιόν της Παραγουάης. Στα αρχεία καταγραφόταν το πώς δρούσε η οργάνωση, πώς εντόπιζε τα θύματά της, πώς κατάφερνε να τα συλλάβει σε όποια από τις χώρες κι αν βρίσκονταν αυτά και τελικά ποιά μέσα χρησιμοποιούσε είτε για να τα βασανίσει είτε σκοτώσει… Υπενθυμίζεται πως αν ήθελε δρούσε κι εκτός όπως χαρακτηριστικά συνέβη με τον πολιτικό, οικονομολόγο και διπλωμάτη Ορλάντο Λετελιέρ, τον οποίο η Μυστική Υπηρεσία του Πινοτσέτ – η επονομαζόμενη DINA- τον σκότωσε έχοντας παγιδεύσει με εκρηκτικά το αυτοκίνητό του.
Δεκαεπτά χρόνια
Ο Πινοτσέτ κυβέρνησε 17 χρόνια – μέχρι και το 1990. Έπειτα από εξωτερικές πιέσεις το 1988 διενέργησε δημοψήφισμα στο οποίο οι Χιλιανοί είπαν όχι στην παραμονή του στην εξουσία. Παρέμεινε επικεφαλής του στρατού μέχρι και το 1998. Τον Οκτώβριο του 1998, στις 16, κι ενώ βρισκόταν στο Λονδίνο για ιατρικούς σκοπούς, συνελήφθη έπειτα από διεθνές ένταλμα που είχε εκδώσει εναντίον του ο ισπανός δικαστής Μπαλτάσαρ Γκαρθόν για να τον δικάσει για κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διαδικασία έκδοσης στο Λονδίνο διήρκεσε συνολικά 503 ημέρες. Κι ενώ η βρετανική δικαιοσύνη έκρινε πως έπρεπε να εκδοθεί στην Ισπανία για να δικαστεί εκεί, ο υπουργός Εσωτερικών, Τζακ Στρο, της κυβέρνησης των Εργατικών, τον έστειλε στη Χιλή με τη δικαιολογία των ανθρωπιστικών λόγων λόγω του βεβαρημένου της υγείας του και του περασμένου της ηλικίας του. Στη Χιλή κατάφεραν να τον θέσουν σε κατ’ οίκο περιορισμό το 2004. Πέθανε το 2006 έχοντας τουλάχιστον 300 κατηγορίες εις βάρος του σε εκκρεμότητα
Το σημερινό δημοψήφισμα
Οι Χιλιανοί απέρριψαν στη μεγάλη τους πλειοψηφία την προηγούμενη Κυριακή την πρόταση για το νέο Σύνταγμα, που θεωρητικά επρόκειτο να αντικαταστήσει αυτό που αποτελεί την κληρονομιά της δικτατορίας του Πινοτσέτ.
Περί το 62% των ψηφοφόρων, με άλλα λόγια σχεδόν 7 εκατομμύρια πολίτες, ψήφισε «το απορρίπτω», ενώ 4,2 εκατ. (το 38%) είπαν «το εγκρίνω» στην υποχρεωτική ψηφοφορία, στο δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση.
Η αναμφίβολη απόρριψη της πρότασης αναστέλλει, τουλάχιστον προς το παρόν, τη διαδικασία κατάρτισης νέου θεμελιώδους νόμου, που ξεκίνησε έπειτα από τον βίαιο λαϊκό ξεσηκωμό το 2019 με κεντρικό αίτημα περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη.
Στο πρώτο δημοψήφισμα, τον Οκτώβριο του 2020, η συντριπτική πλειοψηφία τάχθηκε υπέρ της κατάρτισης νέου Συντάγματος (79%), καθώς το ισχύον θεωρείται τροχοπέδη για οποιαδήποτε κοινωνική μεταρρύθμιση σε βάθος, μεταδίδει το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Όμως ο καρπός ενός χρόνου δουλειάς των 154 μελών της Συντακτικής Συνέλευσης, που εξελέγησαν τον Μάιο του 2021 για να καταρτίσουν την πρόταση, μοιάζει να προσέκρουσε στον τοίχο του συντηρητισμού μεγάλου μέρους της κοινωνίας της Χιλής.
Το προτεινόμενο Σύνταγμα θα κατοχύρωνε νέα κοινωνικά δικαιώματα στη χώρα-προπύργιο του νεοφιλελευθερισμού με μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Είχε σκοπό να προσφέρεται στους πολίτες δημόσια παιδεία, δημόσια υγεία, εγγυημένη σύνταξη, εγγυημένη αξιοπρεπής στέγη.
Κατοχύρωνε επίσης το δικαίωμα στην άμβλωση, ζήτημα που διχάζει βαθιά τη χώρα όπου οι επεμβάσεις του είδους δεν νομιμοποιήθηκαν παρά το 2017 για περιπτώσεις βιασμού και κινδύνου για τη ζωή της μητέρας ή του παιδιού, καθώς επίσης τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών. Ο διάλογος για το κείμενο ήταν συχνά οξύς και θορυβώδης, σε μια προεκλογική εκστρατεία όπου η παραπληροφόρηση έδωσε και πήρε.
Η απόρριψη της πρότασης δεν σηματοδοτεί μολαταύτα το οριστικό πάγωμα των μεταρρυθμίσεων.
Σύμφωνα με τη Σεσίλια Οσόριο του Πανεπιστημίου της Χιλής, «υπάρχει συναίνεση για το γεγονός ότι το Σύνταγμα του 1980 δεν είναι πλέον έγκυρο και πρέπει να αποκτήσουμε νέο», το οποίο θα κατοχυρώνει νέα «κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δικαιώματα».
Ο 36χρονος πρόεδρος Γκαμπριέλ Μπόριτς είχε προβλέψει αυτή την ήττα και ανήγγειλε ήδη πως θα ζητήσει από το Κοινοβούλιο να ξεκινήσει νέα αναθεωρητική διαδικασία, από «το μηδέν», με την εκλογή νέας Συντακτικής Συνέλευσης, η οποία θα αναλάβει να καταρτίσει νέο κείμενο, όπως μετέδωσε το cnn.
