Έχει περάσει στην ιστορία για κάποιους ως η “άλλη 11η Σεπτεμβρίου” κι ας ήταν πιο παλιά καθώς έγινε το 1973. Τα γεγονότα που καταγράφηκαν στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 και συνέβησαν στις ΗΠΑ και στην καρδιά τους, εκεί που ορθώνονταν οι Δίδυμοι Πύργοι και το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη έμελλαν να αλλάξουν πολλά, αν όχι καθ’ ολοκληρία τον κόσμο.

Εκείνη 11η Σπετεμβρίου του 1973 όμως έχει μείνει βαθιά χαραγμένη στη Χιλή, στη Λατινική Αμερική. Ήταν η πτώση του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου αριστερού ηγέτη στον κόσμο, του Σαλβαδόρ Αγιέντε, από τον άνθρωπο που μέχρι εκείνη τη στιγμή των βομβαρδισμών στο Λα Μονέδα – το προεδρικό μέγαρο στο Σαντιάγο-, από τον Αουγκούστο Πινοτσέτ δηλαδή που ήταν ο πιο έμπιστός του στρατηγός. Ήταν η μέρα που για 17 ολόκληρα χρόνια (1973- 1990) βύθισε τη Χιλή στο σκοτάδι καταπατώντας κάθε έννοια ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσημα 3.197 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται ακόμη – και για τον λόγο αυτό μπορούν ακόμη να ασκηθούν ποινικές διώξεις εναντίον όσων συμμετείχαν στο πραξικόπημα, αφού δεν έχουν βρεθεί οι αγνοούμενοι. Επίσημα οι ζωές χιλιάδων ανθρώπων άλλαξαν ριζικά καθώς “στη Χιλή ούτε ένα φύλλο δεν κουνιέται αν δεν το γνωρίζω” όπως συνήθιζε να λέει ο Πινοτσέτ. Εξάλλου εκείνη την ημέρα πολλοί δεν γύρισαν στο σπίτι τους, πολλοί συγγενείς που τους έψαχναν ή δεν έπαιρναν πληροφορίες είτε αυτές που λάμβαναν ήταν ψευδείς.

Λεζάντα: Ο Πινοτσέτ όταν ακόμη ήταν έμπιστος του Αγιέντε

Επίσημα οι ζωές των αριστερών, των αντιφρονούντων, των καθολικών που δεν είχαν την ίδια πίστη με εκείνη του Πινοτσέτ, των ιθαγενών – με τη φυλή των Μαπούτσε περισσότερο από όλες- είτε έπαψαν είτε βασανίστηκαν είτε άλλαξαν ριζικά. Και για 17 χρόνια; Επίσημα… Κανονικά όμως για πολλά περισσότερα καθώς ο Πινοτσέτ όταν έγραφε το Σύνταγμα της χώρας είχε φροντίσει να περάσει σε αυτό τις αντιδημοκρατικές και αντιλαϊκές πολιτικές του. Πολιτικές που μέχρι πρότινος όχι μόνο υπήρχαν αλλά και τηρούνταν ακόμη κι αν κυβέρνησαν από την πτώση της δικτατορίας του Πινοτσέτ και μετά και σοσιαλιστικές κυβερνήσεις.

Επίσημα δε, καταστάφηκαν και οι ζωές δεκάδων χιλιάδων αριστερών της Λατινικής Αμερικής. Η “Επιχείρηση Κόνδορ” εμπνεύσεως Πινοτσέτ είχε φροντίσει να απλώσει τα πλοκάμια της και στις άλλες 4 χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπου είχαν εγκατασταθεί αντίστοιχες δεξιοστρατιωτικές δικτατορίες: σε Αργεντινή, Βραζιλία, Ουρουγουάη, Παραγουάη. Βάσει της επιχείρησης αυτής οι δικτάτορες δρούσαν “συναδελφικά” και αναγνώριζαν, εντόπιζαν τα θύματά τους και κατόπιν τα σκότωναν όπου κι αν βρίσκονταν στη Λατινική Αμερική, τις ΗΠΑ – όπως η υπόθεση δολοφονίας του αξιωματούχου της Χιλής Ορλάντο Λετελιέρ τον οποίο σκότωσαν στην Ουάσινγκτον- μέχρι και τη Ρώμη.

Λεζάντα: Το Μνημείο των Αγνοούμενων στο Γενικό Κοιμητήριο στο Σαντιάγο της Χιλής

Η φετινή διαφορά 

Φέτος όμως και 48 χρόνια μετά τα πράγματα στη Χιλή είναι διαφορετικά. Η χώρα φέτος θα τιμήσει τα θύματά της στο μέσο μιας συντακτικής διαδικασίας. Δηλαδή, έχουν εκλεγεί 155 άτομα από κάθε κοινωνική τάξη τα οποία θα συντάξουν το νέο Σύνταγμα που θα αλλάξει εκείνο του Πινοτσέτ που γράφτηκε το 1980 και ίσχυε μέχρι πρότινος- ένα σύνταγμα το οποίο γράφτηκε σε τέσσερις τείχους από τον Χουάν Γκουσμάν, πέρασε σε ένα θεωρητικό δημοψήφισμα χωρίς ελευθερία του Τύπου, χωρίς δικαίωμα στην επανακαταμέτρηση των ψήφων χωρίς κανένα απολύτως δημοκρατικό εχέγγυο.

Οι Χιλιανοί ψήφισαν σχεδόν ένα χρόνο πριν, τον Οκτώβριο του 2020, και σε ποσοστό 80% να αποκτήσουν ένα εντελώς καινούριο Σύνταγμα. Και στην ίδια ψηφοφορία εξελέγησαν και τα 155 άτομα στα οποία δεν υπάρχουν βουλευτές

Η σύνταξη του νέου θεμελιώδους νόμου του κράτους είναι το βασικότερο βήμα που μπόρεσαν να κάνουν οι Χιλιανοί για να αλλάξουν τη μοίρα την οποία έγραψε για αυτούς και μέσω του προηγούμενου Συντάγματος ο Αουγκούστο Πινοτσέτ. Ο Πινοτσέτ, που σημαίνει για τη Χιλή την κυριαρχία της ολιγαρχίας σε κάθε τομέα της ζωής, από την παραγωγή στον Τύπο, από τους ένστολους στους δασκάλους.

Λεζάντα: Ο τάφος του Σαλβαδόρ Αγιέντε στο Γενικό Κοιμητήριο στο Σαντιάγο της Χιλής

Πάντως, δεν πρέπει να νομίζει κανείς πως η μετάβαση σε αυτή τη Συντακτική Συνέλευση ήταν κάτι εύκολο. Τουναντίον μάλιστα. Δηλαδή, χρειάστηκαν πολλές κοινωνικές αντιδράσεις, από τους μαθητές, τους φοιτητές, τους εργαζόμενους, χρειάστηκε να σκοτωθούν σε διαμαρτυρίες με τους αστυνομικούς τουλάχιστον 30 άνθρωποι και να τραυματιστούν σοβαρά 400 και χιλιάδες ελαφρύτερα. Μπροστά σε αυτή την κατάσταση η Συντακτική Συνέλευση θα βάλει ως βασικό στόχο την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εξάλλου, αυτή η ομάδα των 155 ανεξάρτητων ανθρώπων αυτό σημαίνει και για τους πολίτες του σήμερα και για τα θύματα της δικτατορίας του Πινοτσέτ και των οικογενειών τους: Σημαίνει την αποκατάσταση της κατάφωρης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την πλευρά του κράτους. Μια διαδικασία θεραπείας αλλά και ίασης της χώρας. Μια διαδικασία που θα οδηγήσει σε ένα καινούριο κείμενο το οποίο θα δοκιμάζεται διαρκώς σε ό,τι αφορά την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, του εργάτη,  του σεβασμού των αυτοχθόνων φυλών, του σεβασμού στη διαφορετικότητα και τέλος στη συμπερίληψη.

Μια διαδικασία μια ευκαιρία ανάληψης και ίασης των χρεών της ιστορίας. Αξίζει να σημειωθεί πως λόγω ακριβώς του Συντάγματος δεν μπόρεσαν στη Χιλή να δικάσουν τον Πινοτσέτ παρόλο που προσπάθησαν. Ήραν τα δικαιώματα ασυλίας του αλλά δεν κατάφεραν ποτέ να τον καθίσουν στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Αυτό μπόρεσε να το πράξει μόνο η διαδικασία που άρχισε ο Μπαλτάθαρ Γκαρθόν, ο ισπανός εισαγγελέας που θέλησε να τον δικάσει στην Ισπανία για εγκλήματα και κατάφωρες παρβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχε τελέσει στη Χιλή εις βάρος Ισπανών και όχι μόνον. Μια διαδικασία που κρίθηκε σε βρετανικό έδαφος – το 1998 ο Πινοτσέτ είχε πάει για λόγους υγείας στο Λονδίνο- , μια διαδικασία έκδοσής που διήρκεσε 503 συνολικά μέρες, κρίθηκε υπέρ της έκδοσης του Πινοτσέτ στην Ισπανία αλλά ήρθε μια πολιτική απόφαση, εκείνη του υπουργού των Εσωτερικών της κυβέρνησης Τόνι Μπλερ των Εργατικών, του Τζακ Στρο οποίος για λόγους… ανθρωπιστικούς αποφάσισε να μην εκδοθεί ο Πινοτσέτ στην Ισπανία και να επιστρέψει πίσω στη χώρα του.

Δήμητρα Μακρή