Τα στοιχεία που κυριαρχούν μεταξύ άλλων στη σκέψη του τούρκου προέδρου σε σχέση με την Αγία Σοφία είναι ως φαίνεται αφενός μεν ο υπερτονισμός στα πλήθη του συμβολισμού της ως κορυφαίου μουσουλμανικού σημείου, αφετέρου δε η συντήρηση της αντίληψης περί «κατάκτησης» που τόσο εμφανώς προέβαλε κατά την ομιλία του στα εγκαίνιά της ως τζαμιού ο επικεφαλής της τουρκικής Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων. Όλα, με τελικό στόχο τη συσπείρωση του εκλογικού  ακροατηρίου ενόψει των  επικείμενων προεδρικών εκλογών.

Ανατρέποντας όμως την επιλογή του Κεμάλ, με τη μετατροπή του μοναδικού αυτού βυζαντινού δημιουργήματος σε τέμενος, ο Ερντογάν μπορεί μεν να σκέφτηκε πως η πρωτοβουλία του αυτή θα ενταχθεί στην «ιστορική του εικόνα», αδιαφόρησε όμως για τη «διαβρωτική» επίδρασή της στο ίδιο το κτίσμα της Αγίας Σοφίας. Τα συρρέοντα πλήθη, κινούμενα στη συντριπτική τους πλειονότητα με κίνητρα λατρευτικά και αγνοώντας τη βαθιά ιστορικότητα, την πολιτιστική και τη θρησκευτική σημασία τού παγκόσμιου μνημείου, το φθείρουν. Αποσπούν ξύλινα στοιχεία των πυλών του και συλλέγουν κονίαμα από τους τοίχους του προκειμένου να φτιάξουν φυλακτά ή αναμνηστικά όταν άλλοτε η χρήση των φωτογραφικών φλας ήταν απαγορευμένη ακριβώς για να αποφευχθεί η φθορά των απεικονίσεων στους τοίχους. Και, μαζί με αυτά, τα συνεργεία καθαρισμού του μνημείου έρχονται να συμπληρώσουν το έργο της καταστροφής με βαριά μηχανήματα στο βάρος των οποίων τα ιστορικά μάρμαρα του δαπέδου του θρυμματίζονται. ‘Ολα αυτά συμβαίνουν παρά τις κατά καιρούς επισημάνσεις τούρκων ειδικών που τόνιζαν πως η Αγία Σοφία «υποχωρεί» υπό το βάρος των χιλιάδων μουσουλμάνων πιστών που την επισκέπτονται καθημερινά. Χωρίς έλεγχο, χωρίς οδηγίες, με τους ελάχιστους φύλακες να ενδιαφέρονται κυρίως για την κάλυψη των κεφαλιών των γυναικών πριν απ’ την είσοδό τους στο τέμενος! Με τους τούρκους αρμόδιους να ισχυρίζονται πως ο βανδαλισμός που προκλήθηκε στην πύλη οφειλόταν σε «φθορά από τον χρόνο» και πως αρκούσε μια απλή επαφή για την καταστροφή του ξύλινου ανάγλυφου σε αυτήν.

Ακόμα και αν ο τούρκος πρόεδρος  είχε την απαιτούμενη παιδεία σε σχέση με τη συνολική  ιστορική σημασία της Αγίας Σοφίας, είναι αμφίβολο αν θα ήθελε όντως τη διατήρησή της χωρίς φθορές, χωρίς κακοτεχνίες και βιαστικές επισκευές. Η αγωνία του να καλύψει – υπό το πρόσχημα κανόνων του Ισλάμ – ό,τι θυμίζει το θρησκευτικό και ιστορικό παρελθόν του πολιτιστικού αυτού φάρου αντικατοπτρίζεται όχι μόνο στην απόκρυψη όσων από τα εξαιρετικά ψηφιδωτά του έχουν αποφύγει τους βανδαλισμούς, αλλά και στην «αδιαφορία» του να επιβάλει την αυστηρή τήρηση κανόνων που θα διασφάλιζαν την ακεραιότητά του. Δυστυχώς, κυριαρχεί σε αυτόν η αντίληψη περί προσαρμογής της ιστορίας στο εθνικιστικό τουρκικό αφήγημα και της μη αναφοράς σε οτιδήποτε θυμίζει τη χιλιόχρονη και πλέον παρουσία άλλου πολιτισμού.

Αν η τουρκική ηγεσία αρνείται να αντιληφθεί όχι μόνο τη σημασία της  ιστορίας και των συμβολισμών της Αγίας Σοφίας, η UNESCO οφείλει να σπεύσει να αποφανθεί για τη συντήρηση τού, δεκαπέντε αιώνων, μνημείου χωρίς να αναβάλει ξανά τη σύνοδο της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς («ΤΑ ΝΕΑ», 15/7/2022) αφήνοντάς το στο έλεος ανίδεων μαζών και εμπαθών ηγετών.

Ο Γιώργος Κακλίκης είναι πρέσβης επί τιμή, ειδικός σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ