Η σοβαρότητα και το μέγεθος του προβλήματος των ναρκωτικών και η αναζήτηση μέτρων που θα πρέπει να υιοθετηθούν για να αντιμετωπιστεί ένα φαινόμενο που παίρνει όλο και πιο εκρηκτικές διαστάσεις, αποτελούν μια πολύ σημαντική παράμετρο για μια ολιστική θεώρηση της κατάστασης. Η λήψη έγκαιρων και έγκυρων μέτρων για την πρόληψη της χρήσης και την προαγωγή της ψυχικής υγείας του πληθυσμού θα πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα της φιλοσοφίας στο πρόβλημα των εξαρτήσεων γενικά.

Η εξάρτηση ξεκινά με την ελπίδα ότι κάτι εξωτερικό…. μπορεί άμεσα να γεμίσει το εσωτερικό κενό…

Οι εξαρτήσεις, λειτουργούν σαν ένα βραχυπρόθεσμο επουλωτικό φάρμακο για τις πληγές των ανθρώπων. Η χρήση προσωρινά μουδιάζει τον ψυχικό πόνο, κάτι που ο πονεμένος άνθρωπος έχει πολύ ανάγκη, για να μην αντιμετωπίσει τα ανυπόφορα συναισθήματα, που του δημιουργεί η ζωή και η καθημερινότητα του.

Το πρόβλημα ξεκινάει, όταν τα συναισθήματα πόνου, θυμού η στενοχώριας καταπιέζονται, επειδή το άτομο ως παιδί δεν βρήκε πρόσφορο έδαφος να τα εκφράσει και κατ’ επέκταση μέχρι και την ενηλικίωση του ψάχνει τρόπους να τα καταλαγιάσει, για να μην έρθει αντιμέτωπος μαζί τους. Κοινό πολλών εξαρτημένων είναι η αίσθηση ότι είναι μόνοι, ότι δεν βρέθηκε κανείς για να μοιραστούν τα βαθύτερα συναισθήματα τους. Άλλοι αναφέρουν πως η χρήση τους κάνει να νιώθουν τη φροντίδα και τη θαλπωρή μια αγκαλιάς, που ποτέ δεν πήραν.

Το χειρότερο μέσα σε όλο αυτό είναι οι επικριτές σκέψεις και οι κατηγορίες, που στρέφει το άτομο -ο εξαρτημένος, στην προκειμένη περίπτωση- προς τον εαυτό του, μην μπορώντας να κάνει την σύνδεση των τραυματικών εμπειριών της ζωής του με τον εθισμό. Ο δρόμος του να κοιτάξει κανείς κατάματα τα δύσκολα συναισθήματα και να τα αποδεχτεί είναι δύσκολος, αλλά και ο μόνος, για να βγει κανείς από τον φαύλο κύκλο της εξάρτησης.

Κάτι ακόμη σημαντικό που αφορά τις εξαρτήσεις είναι πως το άτομο και ο κοινωνικός του περίγυρος ζητάνε βοήθεια, όταν είναι πια πολύ αργά και το άτομο έχει βουτήξει για τα καλά στον «βυθό» της εξάρτησης, αλλά και οι ίδιοι έχουν πια εξουθενωθεί. Ο εθισμός είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίζεται σε πρώιμη φάση, για να έχει περισσότερες πιθανότητες να θεραπευτεί.

Oι χρήστες δεν είναι εγκληματίες, αλλά πρόσωπα με σημαντικές αδυναμίες και αυτό που χρειάζονται δεν είναι τιμωρία, αλλά θεραπεία και πρόνοια για την επανένταξή τους. Tο πρόβλημα των ναρκωτικών πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο της κοινωνικής πραγματικότητας. H Ελλάδα έχει δομές που λειτουργούν προληπτικά, και στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου δράσης για τα ναρκωτικά γίνεται ειδική αναφορά στην αναβάθμιση των υπηρεσιών των Κέντρων Πρόληψης που θα αποτελούν την αιχμή του δόρατος στον αγώνα για την καταπολέμηση της ουσιοεξάρτησης.

Το πρόβλημα των ναρκωτικών δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται ως το πρόβλημα του διπλανού. Οι τεράστιες διαστάσεις που έχει λάβει παγκοσμίως, και συνομολογούνται από την αλματώδη αύξηση των θανάτων, την αύξηση του αριθμού των χρηστών, τη ραγδαία εξάπλωση των ναρκωτικών στα σχολεία, είναι μία μόνο πτυχή του φαινομένου. Η άλλη, είναι η τραγικότητα που βιώνουν, νέοι κυρίως, άνθρωποι, που στέκονται ανήμποροι, μπροστά στα αδιέξοδα -κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, ηθικά- της πραγματικότητάς μας. Αυτή που γεννάει τα αίτια του εφιάλτη των ναρκωτικών. Είναι καιρός να δώσουμε ένα τέλος στη φρίκη αυτή. Με σφαιρική, πολυδιάστατη προσέγγιση, τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Με συντονισμό Πολιτείας και Πολιτών σε ενέργειες που θα στοχεύουν στη λήψη ουσιαστικών μέτρων. Προβάλλοντας ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, με προσανατολισμό σε συλλογικές αξίες και βάση τον ανθρωπισμό.

Όπως προκύπτουν από το αποτέλεσμα της έρευνας του ESPAD 2019 Η συντριπτική πλειονότητα των μαθητών 16-18 ετών στην Ελλάδα (84,1%) το 2019 δεν έχουν κάνει ποτέ χρήση παράνομων ουσιών. Χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έχει κάνει σχεδόν ένας στους 6 (15,9%, Ένας στους 7 (14,7%) έχει κάνει χρήση κάνναβης -με μεγάλη διαφορά τη δημοφιλέστερη παράνομη ουσία-, με τα 2/3 εξ αυτών (9,7%) να έχουν επαναλάβει τη χρήση της τουλάχιστον 3 φορές. Σε ποσοστό 4,8% αναφέρεται χρήση κάποιας παράνομης ουσίας εκτός κάνναβης. Εξαιρουμένης της κάνναβης (συνθετικής ή μη), για καμία παράνομη ουσία ξεχωριστά ο επιπολασμός δεν ξεπερνά το 2019 το 2,5%. Ωστόσο, εκτός των παράνομων ουσιών, σχεδόν ένας στους 8 (12,9%) έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας (το 4,8% πολύ πρόσφατα). Στους περισσότερους από τους παραπάνω δείκτες, η περιοχή της Θεσσαλονίκης παρουσιάζει υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τις Λοιπές περιοχές (σε κάποιους, και συγκριτικά με την περιοχή της Αττικής). Επιπλέον, ένας στους 8 μαθητές 16-18 ετών (12,6%) έχει κάνει χρήση κάνναβης κατά τους τελευταίους 12 μήνες (πρόσφατη χρήση) και σχεδόν ένας στους 12 (8,1%) έχει επαναλάβει τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές κατά τη ίδια περίοδο. Ένας στους 13 (7,7%) έχει κάνει χρήση κάνναβης πολύ πρόσφατα, τις 30 τελευταίες ημέρες, με περισσότερους από τους μισούς εξ’ αυτών (4,3%) να έχουν επαναλάβει τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές κατά τη ίδια περίοδο.

Τα ποσοστά για την πρόσφατη, την πολύ πρόσφατη και την επαναλαμβανόμενη χρήση παράνομων ουσιών είναι σημαντικά υψηλότερα στην ηλικία των 17 συγκριτικά με εκείνη των 16 και ακολούθως στην ηλικία των 18 συγκριτικά με εκείνη των 17. Το παραπάνω είναι ενδεικτικό υψηλής επίπτωσης και αυξημένου κινδύνου για εμφάνιση προβλημάτων από τη χρήση παράνομων ουσιών και άλλων επικίνδυνων συμπεριφορών κατά την ενήλικη ζωή τους. Όπως και σε άλλες συμπεριφορές που διερευνώνται στην έρευνα αυτή η χρήση παράνομων ουσιών αναφέρεται σε σημαντικά υψηλότερα (εδώ, σε πολλές περιπτώσεις διπλάσια) ποσοστά στα αγόρια συγκριτικά με τα κορίτσια— ενδεικτικό της ανάγκης για ανάπτυξη παρεμβάσεων πρόληψης και προαγωγής της υγείας οι οποίες να πρέπει ενδεχομένως να είναι επικεντρωμένες στο φύλο. Οι παραπάνω διαφορές στα επίπεδα επιπολασμού ανάμεσα στις ηλικίες και τα φύλα συνοδεύονται κι από αντίστοιχες διαφορές στις αντιλήψεις περί επικινδυνότητας από τη χρήση παράνομων ουσιών. Συγκεκριμένα, σε όλες τις περιπτώσεις, η δοκιμή, η περιστασιακή και η συστηματική χρήση της κάνναβης θεωρείται «ακίνδυνη» από σημαντικά υψηλότερα ποσοστά αγοριών από ό,τι κοριτσιών και από σημαντικά υψηλότερα ποσοστά 18χρονων από ό,τι 17χρονων, αλλά και 17χρονων από ό,τι 16χρονων—ενδεικτικό συσχέτισης της χρήσης και των αντιλήψεων στον πληθυσμό αυτόν. Τα στοιχεία για το 2019 δείχνουν ότι η χρήση παράνομων ουσιών είναι περισσότερο διαδεδομένη στους μαθητές οικογενειών από αναλογικά ‘υψηλότερο’ οικονομικό επίπεδο. Ωστόσο, οι μαθητές οικογενειών από αναλογικά ‘χαμηλότερο’ οικονομικό επίπεδο παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά σε δείκτες υψηλότερου κινδύνου όπως την πολύ πρόσφατη χρήση κάνναβης, την πολύ πρόσφατη επανάληψη της χρήσης της ουσίας και τη χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή ουσιών εκτός κάνναβης (αν και συγκριτικά μόνο με τους ομοτίμους τους από οικογένειες με ‘μέσο’ οικονομικό επίπεδο). Σε συμφωνία με προηγούμενες διαπιστώσεις, τη συστηματική χρήση κάνναβης τη θεωρούν «ακίνδυνη» σε υψηλότερο ποσοστό οι μαθητές οικογενειών από αναλογικά ‘χαμηλότερο’ οικονομικό επίπεδο, συγκριτικά με τους ομοτίμους τους από οικογένειες με ‘μέσο’ οικονομικό επίπεδο. Σε επίπεδο Περιφερειών, όπως και με το κάπνισμα οι Ιόνιοι Νήσοι εμφανίζονται με τα υψηλότερα ποσοστά σε όλους τους δείκτες που αφορούν τις παράνομες ουσίες. Η Περιφέρεια της Αττικής και εκείνη του Ν. Αιγαίου εμφανίζονται με συγκριτικά υψηλότερα ποσοστά μαζί με το Ιόνιο σε 5 δείκτες, ενώ ακολουθούν σε συχνότητα η Κεντρική Μακεδονία (περιλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη). Είναι χαρακτηριστικό ότι παντού όπου ο 15,9 14,7 6,2 4,8 9,7 12,6 8,1 7,74,30 2 4 6 8 10 12 14 16 18 Παράνομη ουσία* ≥1 φορά Κάνναβη ≥1 φορά Συνθετικά κανναβινοειδή ≥1 φορά Παράνομη ουσία εκτός κάνναβης ≥1 φορά Κάνναβη ≥3 φορές Κάνναβη τους τελ. 12 μήνες Κάνναβη ≥3 φορές τους τελ. 12 μήνες Κάνναβη τις τελ. 30 ημέρεςΚάνναβη≥3 φορές τις τελ. 30 ημέρες(%) Χρήση παράνομων ουσιών στους μαθητές 16-18 ετών στην Ελλάδα ESPAD-GR 2019 | ΕΠΙΨΥ *Οποιαδήποτε εκ των κάνναβη, κοκαΐνη, κρακ, έκσταση, αμφεταμίνη, μεθαμφεταμίνη, LSD ή κάποιο άλλο παραισθησιογόνο, ηρωίνη, κεταμίνη ή GHB. Σύνοψη των Κύριων Ευρημάτων της Έρευνας ESPAD-GR 2019 Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών & Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής» | ΕΠΙΨΥ 8 επιπολασμός της χρήσης είναι υψηλότερος, υψηλότερα είναι και τα ποσοστά των μαθητών που θεωρούν τη δοκιμή, την περιστασιακή και τη συστηματική χρήση της κάνναβης «ακίνδυνη». Είναι ενθαρρυντικό ότι στους 16χρονους (και στα δύο φύλα), ο επιπολασμός της χρήσης παράνομων ουσιών δεν έχει αυξηθεί την τελευταία 8ετία –το 2019 ήταν υψηλότερος μόνο σε σύγκριση με 2003. (Ειδικά για την κάνναβη, το ποσοστό της χρήσης ήταν υψηλότερο μόνο σε σύγκριση με πριν από μία 25ετία. Για την ίδια ηλικιακή ομάδα αυξήσεις δεν έχουν παρατηρηθεί την τελευταία 35ετία ούτε και στον επιπολασμό της χρήσης (έστω και μία φορά) παράνομων ουσιών εκτός κάνναβης. Μάλιστα, το ποσοστό της χρήσης τους είναι μειωμένο, συγκριτικά με πριν από μία 8ετία. Σε συνδυασμό, τα παραπάνω είναι ενδεικτικά διατήρησης της επίπτωσης σε αυτήν την ηλικία σε σταθερά επίπεδα. Ωστόσο, το παραπάνω αποτελεί ένα μέρος μόνον της γενικής εικόνας για τη χρήση παράνομων ουσιών στους 16χρονους στην Ελλάδα. Διότι, το ποσοστό των 16χρονων που αναφέρουν επανάληψη της χρήσης κάνναβης κατά τους τελευταίους 12 μήνες, αν και χαμηλό, παρουσιάζεται αυξημένο το 2019 (4,6%), συγκριτικά με πριν από μία 8ετία (3,1%). Αυτό, σε συνδυασμό με το ότι το 2019 συνεχίστηκε η σταδιακή αλλά σημαντική αύξηση του ποσοστού των 16χρονων που θεωρούν «ακίνδυνη» τη χρήση κάνναβης, «εύκολη» την πρόσβαση στην κάνναβη και χρήση της ουσίας στο φιλικό τους περιβάλλον, αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση μια ομάδας νεαρών ενηλίκων που αντιμετωπίζουν προβλήματα από τη χρήση παράνομων ουσιών. Χαρακτηριστικά, το 2019 σχεδόν οι δύο στους 5 16χρονους που έχουν κάνει πρόσφατη χρήση κάνναβης βρίσκονται βάσει ειδικής κλίμακας σε υψηλό κίνδυνο για εμφάνιση προβλημάτων που συνδέονται με τη χρήση της ουσίας— με το ποσοστό αυτό να εμφανίζεται αυξημένο συγκριτικά με πριν από μία 8ετία.

Πάντως, όπως και στην περίπτωση του καπνίσματος, σε κανέναν δείκτη χρήσης ουσιών που εξετάζεται στην έρευνα αυτήν, οι 16χρονοι στη χώρα μας δεν εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με το σύνολο των χωρών που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι εισπνεόμενες ουσίες, για τις οποίες η Ελλάδα εμφανίζει υψηλότερο ποσοστό χρήσης.

Αναλυτικά τα στοιχεία βρίσκονται στην ιστοσελίδα: www.epipsi.gr, το φαινόμενο της χρήσης και της εξάρτησης, απαιτούν συχνή παρακολούθηση για την όσο το δυνατόν έγκαιρη παρέμβαση.

Για αυτό για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του εθισμού από τα ναρκωτικά χρειάζεται οργανωμένη και συλλογική προσπάθεια από όλη την κοινωνία. Ενημέρωση, πρόληψη και κατάλληλη θεραπεία. Μόνο αν το άτομο γνωρίζει τις σοβαρές επιπτώσεις των ναρκωτικών θα ζητήσει έγκαιρα βοήθεια. Μόνο αν υπάρξει ενημέρωση και πάψει η κοινωνική κατακραυγή θα κοιτάξουμε τον συνάνθρωπο μας με περισσότερη συμπόνια και θα του δώσουμε ένα χέρι βοηθείας. Η εξάλειψη των ναρκωτικών απαιτεί συντονισμένες κινήσεις από την πολιτεία και αγώνα από όλους μας!

Το Κέντρο Πρόληψης «ΑΤΡΑΚΤΟΣ» έχοντας επίγνωση της κατάστασης που διαμορφώνει ο σύγχρονος τρόπος ζωής, παρεμβαίνει ουσιαστικά υλοποιώντας προγράμματα πρόληψης, έχοντας στην προσπάθεια αυτή αρωγούς και συμπαραστάτες την τοπική κοινωνία, την τοπική αυτοδιοίκηση, τις διευθύνσεις α’ βαθμιας και β’ θμιας εκπαίδευσης, γονείς, εκπαιδευτικούς, μαθητές, συλλόγους, για την ανάπτυξη ενός συνεχώς αυξανόμενου μετώπου πρόληψης που θα έρχεται αντιμέτωπο με μια κουλτούρα χρήσης και θα ευαισθητοποιεί τους νέους να μπαίνουν ενεργά στη ζωή και να μη παραιτούνται.

Είναι αναγκαία λοιπόν η άρση των μονοδιάστατων τακτικών αντιμετώπισης του προβλήματος της εξάρτησης, δεδομένου ότι είναι ένα φαινόμενο πολυδιάστατο, πολυσύνθετο και πολυπαραγοντικό που επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα σε σημαντικό βαθμό τον κοινωνικό ιστό και τη συνοχή της κοινωνίας.