Χαϊκού και Κολάζ: μια ευτυχής συνάντηση
Της Μιχαέλας Μ.Τσαμουρτζή, Πολιτισμολόγου:
Ήδη από τον τίτλο κάποιοι θα αναρωτηθούν ποια είναι ακριβώς η σημασία. Το κολάζ μπορεί να παραπέμπει στις παιδικές χειροτεχνίες και να είναι κάπως οικείο. Η λέξη χαϊκού όμως τι ακριβώς σημαίνει. Στα ιαπωνικά μεταφράζεται ως αστείος στίχος.
Είναι όμως κάτι πολύ πολύ περισσότερο. Μέσα σε 17 συλλαβές μπορεί να συμπεριλαμβάνεται ένα εξαιρετικά μεστό και γεμάτο νόημα, ποίημα. Που παίρνει ζωή μέσα από την καθημερινότητα, δίνει δύναμη στον λόγο και κάνει μια προσπάθεια
να παρηγορήσει τη στιγμή. Είναι η συντομότερη μορφή ποίησης στον κόσμο.
Ο πρόδρομος των κλασικών χαϊκού εμφανίστηκε στην Ιαπωνία τον 13ο αιώνα ως μια προσπάθεια έκφρασης των ποιητών σε μια ιστορικά πολύ κλειστή και αυστηρή συνθήκη για τη Χώρα. Η φόρμα όπως την ξέρουμε σήμερα εδραιώθηκε τον 16ο
αιώνα. Σκοπός δεν είναι η καταστρατήγηση της παράδοσης και για αυτό τον λόγο η φόρμα και το περιεχόμενο των ποιημάτων παρέμεινε για αιώνες η ίδια. Αυτό που ενδιέφερε τους εμπνευστές των Χαϊκού είναι η αίσθηση πως ακόμα και στο αμετάβλητο υπάρχει κίνηση. Η απλότητα και η ευκολία έδωσαν τη δυνατότητα της μετάδοσης σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, άλλοτε καυτηριάζοντας, άλλοτε σατιρίζοντας και άλλοτε μεταφέροντας τρυφερά μηνύματα στο κοινό.
Τα χαϊκού έφτασαν στη Δυτική Ευρώπη το 19ο αιώνα όπως έφτασε το χαρτί και μαζί του οι ξυλογραφίες (ας θυμηθούμε το διάσημο «Το Κύμα» του Χοκουσάι (1760- 1849) μαζί με την ιαπωνική Τέχνη που επηρέασε σημαντικά το κίνημα των
Ιμπρεσιονιστών . Η ευρεία διάδοσή τους όμως άρχισε μετά τις αρχές του 20ο αιώνα με πολλούς ευρωπαίους ποιητές να προσπαθούν να γράψουν σε αυτή τη λιτή και σύντομη φόρμα, μεταφέροντας τα μηνύματα που απασχολούσαν τους ανθρώπους της εποχής.
Το κολάζ από την άλλη είναι η εικονογράφηση με χρήση διαφορετικών υλικών για διηγηθεί ο καλλιτέχνης μια ιστορία. Κολάζ στα γαλλικά σημαίνει κολάω. Μια εικόνα, μια φωτογραφία, ένα αντικείμενο μπορεί να γίνει το έναυσμα και η παλέτα για φτιαχτεί μια καλλιτεχνική δημιουργία.
Οι πρώτοι καλλιτέχνες στις αρχές του 20ου αιώνα που χρησιμοποίησαν αυτήν την τεχνική ήταν ο Ζορζ Μπρακ (1882-1963) και ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973) που θέλησαν να βάλουν χρώμα στα έργα τους. Το κίνημα του Ντα Ντα με τον Μαρξ Ερστ (1891- 1976) χρησιμοποίησε το κολάζ για περάσει κοινωνικά, πολιτικά μηνύματα και να καυτηριάσει ή πιο σωστά να αποδομήσει ότι παλιό υπήρχε. Στόχος των καλλιτεχνών να πλήξουν τις παλιές καλλιτεχνικές τεχνικές. Εδώ βλέπουμε μια σύγκρουση ανάμεσα στα δυο είδη. Οι ποιητές του Χαϊκού θεωρούσαν πως και μέσα στην ακινησία υπάρχει κίνηση. Οι καλλιτέχνες του Κολάζ θεωρούσαν πως πρέπει να καταστραφούν όλα τα παλιά και να αναγεννηθεί η Τέχνη μέσα από τις στάχτες της.
Το πόσο σημαντικές και ταιριαστές είναι και αυτές οι δυο φόρμες (Χαϊκού και Κολάζ) επιχειρεί να αναδείξει μια σύμπραξη που κατάφεραν δυο καλλιτέχνες οι οποίοι ασχολούνται με τις συγκεκριμένες τεχνικές, σε ένα καλαίσθητο λεύκωμα που βγήκε πρόσφατα σε κυκλοφορία από τις εκδόσεις ΤΡΙ. ΕΝΑ . Η κα Ειρήνη Μητούδη εικαστικός και ο κ. Θεοχάρης Μπικηρόπουλος συγγραφέας – ποιητής. Το λεύκωμα ονομάζεται «ΕΓΚΙΒΩΤΙΣΜΟΣ» και συμπεριλαμβάνει τη διήγηση ιστοριών που είτε είχαν ως αφετηρία τα Κολάζ της κυρίας Μητούδη είτε το έναυσμα ήταν τα Χαϊκού του κυρίου Μπικηρόπουλου. Το εντυπωσιακό είναι πως πέρα από τη δική τους συνεργασία μαζί τους συνέργησε και ένας νέος εικαστικός καλλιτέχνης ο Θρασύβουλος Ζηκούλης τελειόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλώρινας που
μέσα από τη νεανική και φρέσκια του ματιά δημιούργησε ένα εξαιρετικό εξώφυλλο με τη χρήση των ψηφιακών μέσων. Θα μπορούσε να είναι ένας επεξεργαστής ηλεκτρονικού υπολογιστή που αποφασίζει αυτοβούλως να βάλει περισσότερο χρώμα στη ζωή και να μας προετοιμάσει για αυτό που θα δούμε και θα διαβάσουμε μέσα στο βιβλίο.
Έτσι ο τίτλος του λευκώματος καταφέρνει απολύτως τον στόχο του, που είναι να συμπεριλάβει πολλά διαφορετικά στοιχεία της δημιουργίας ( λόγο, εικαστικά, τεχνολογία) και να συστήσει στο κοινό έναν νέο δρόμο, ο οποίος μόνο ενδιαφέρον και πολλά υποσχόμενος μπορεί να χαρακτηριστεί.