Τα τελευταία 50 χρόνια η μέση διάρκεια ύπνου στο δυτικό κόσμο έχει μειωθεί κατά δύο ώρες (2h) περίπου και ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων κοιμάται πλέον λιγότερο από επτά ώρες (7h), που για τη μεγάλη πλειονότητα είναι το ελάχιστο για να μην υπάρξουν προβλήματα υγείας από τη στέρηση ύπνου.
Ο ύπνος, μαζί με τη λήψη τροφής, νερού και την αναπνοή είναι βασικός βιολογικός πυλώνας της ύπαρξής μας και η μακροχρόνια στέρηση του είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για ένα ευρύ φάσμα παθήσεων, που περιλαμβάνει τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον καρκίνο, την άνοια και τον ζαχαρώδη διαβήτη. Επίσης, ο ανεπαρκής ύπνος αυξάνει την όρεξη με αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους.
Αν συνδυάσετε όλες αυτές τις συνέπειες για την υγεία γίνεται εύκολα αντιληπτό γιατί ο σύντομος ύπνος οδηγεί σε σύντομη ζωή. Η ιδέα ότι μπορεί να κόψουμε χρόνο ύπνου για να τον αφιερώσουμε σε άλλες δραστηριότητες, είτε εργασιακές είτε αναψυχής, είναι μια πολύ-πολύ επικίνδυνη ιδέα. Η ευημερία μας και πολλές πλευρές της κοινωνικής μας ζωής πλήττονται από την έλλειψη επαρκούς ύπνου. Η έλλειψη ύπνου μπορεί να οδηγήσει, εκτός των άλλων, σε υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας με αποτέλεσμα μείωση της απόδοσης μας στην εργασία ή στις σπουδές και σοβαρά τροχαία ατυχήματα. Ένας σημαντικός παράγοντας που παραβλάπτει τη λειτουργία του ύπνου είναι η παραβίαση των φυσιολογικών κιρκαδιανών ρυθμών που επιβάλουν, ο άνθρωπος όταν πέσει το σκοτάδι να ξεκινάει την διαδικασία του ύπνου δια μέσου της έκκρισης της ορμόνης μελατονίνης η οποία δίνει το σήμα στον εγκέφαλο να ξεκινήσει η διαδικασία του ύπνου. Η παραμονή σε περιβάλλον με έντονο φωτισμό (π.χ λαμπτήρες Led ή χρήση οθονών, ιδιαίτερα με μπλε χρώμα) αναστέλλει την έκκριση της μελατονίνης και εμποδίζει τον φυσιολογικό ύπνο. Η εργασία σε βάρδιες και τα εναλλασσόμενα ωράρια είναι επίσης παράγοντες διατάραξης του κιρκαδιανού ρυθμού του ύπνου με αποτέλεσμα την πιθανότητα εμφάνισης υπνηλίας, μείωσης προσοχής, συγκέντρωσης και μνήμης.
Η μεταφορά της έναρξης του ύπνου μας όλο και πιο αργά μέσα στη νύχτα έχει αναγνωριστεί από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα ως μια μορφή “Πανδημίας”.
Αυτό αφορά ιδιαίτερα τους εφήβους που με την εισβολή της τεχνολογίας στο δωμάτιό τους έχουν αναπτύξει συμπεριφορές κοινωνικοποίησης και διασκέδασης τις μεταμεσονύκτιες ώρες παρά την ανάγκη πρωινής έγερσης όπως απαιτεί το εκπαιδευτικό σύστημα.
Ο καλός ύπνος είναι επίσης απαραίτητος για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την σειρά των ανοσολογικών αντιδράσεων μεταφέρονται στον οργανισμό κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Παθήσεις που σχετίζονται με τον ύπνο
Υπάρχουν δεκάδες παθήσεις που σχετίζονται με τον ύπνο αλλά οι σημαντικότερες είναι:
1. Υπνική άπνοια
Μια πολύ συχνή διαταραχή που καταστρέφει τον ύπνο είναι η αποφρακτική υπνική άπνοια. Σε ορισμένους ανθρώπους το ροχαλητό συνοδεύεται από πλήρεις διακοπές της αναπνοής που διαρκούν από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι πάνω από ένα λεπτό. Κατά τη διάρκεια των διακοπών αυτών σταματάει το ροχαλητό και ξαναρχίζει πιο έντονο όταν το άτομο ξαναρχίζει να αναπνέει. Οι διακοπές αυτές της αναπνοής ονομάζονται άπνοιες και αν ένα άτομο εμφανίζει αρκετές άπνοιες θεωρείται ότι πάσχει από το σύνδρομο της άπνοιας στον ύπνο. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα της άπνοιας στον ύπνο είναι το χρόνιο ροχαλητό με παρουσία διακοπών της αναπνοής (απνοιών) στον ύπνο, η νυχτερινή συχνουρία, οι πρωινοί πονοκέφαλοι και η υπνηλία και κόπωση την ημέρα.
Οι ελαφρότερες περιπτώσεις υπνικής άπνοιας αντιμετωπίζονται με απώλεια βάρους, με αποφυγή καπνίσματος, αποφυγή χρήσης οινοπνευματωδών ποτών πριν τον ύπνο και αποφυγή χρήσης ηρεμιστικών και υπνωτικών. Αν οι άπνοιες είναι πολλές η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι να φοράει ο ασθενής στη μύτη – όταν κοιμάται – μια μικρή πλαστική μάσκα που διοχετεύει ένα ρεύμα αέρα που παράγεται από μια συσκευή που ονομάζεται συσκευή CPAP (προφέρεται ΣΙΠΑΠ). Ο αέρας αυτός βοηθά τον ασθενή να αναπνέει ικανοποιητικά και συνήθως λύνει το πρόβλημα. Ορισμένοι ασθενείς μπορούν να αντιμετωπιστούν με ειδικά ορθοδοντικά μέσα ή με χειρουργικές επεμβάσεις .
Μερικά πιθανά αποτελέσματα της υπνικής άπνοιας που δεν αντιμετωπίζεται είναι η αρτηριακή υπέρταση, το καρδιακό επεισόδιο, η καρδιακή ανεπάρκεια, το αγγειακό εγκεφαλικό, η κατάθλιψη και ο σακχαρώδης διαβήτης.
Η υποψία της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας μπορεί να τεθεί εύκολα και γρήγορα (5 λεπτά) αν συμπληρωθεί ένα ειδικό ερωτηματολόγιο 8 ερωτήσεων που λέγεται ερωτηματολόγιο STOP BANG. Παρατίθεται το ερωτηματολόγιού.
2. Αϋπνία
Η αϋπνία αφορά είτε δυσκολία στην επέλευση του ύπνου ή/και πολλά ξυπνήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας κατά τα οποία το άτομο δυσκολεύεται να ξανακοιμηθεί. Ως αϋπνία θεωρείται επίσης το αίσθημα ότι ο ύπνος δεν είναι αρκετά βαθύς και δεν ξεκουράζει, παρότι μπορεί να είναι επαρκής. Σχεδόν ο καθένας έχει εμπειρία κάποιων συμπτωμάτων αϋπνίας έστω μια φορά στη ζωή του, ενώ το 10% του πληθυσμού θεωρείται ότι πάσχει από αϋπνία, παρουσιάζοντας επίμονα συμπτώματα για τουλάχιστον ένα μήνα. Η θεραπεία της αϋπνίας βασίζεται πρώτα στη συμβουλευτική με απλές παρεμβάσεις υγιεινής του ύπνου, ενώ περιλαμβάνει επίσης ειδικού τύπου ψυχοθεραπεία επικεντρωμένη στο πρόβλημα του
ύπνου. Η φαρμακευτική θεραπεία γενικά συνιστάται να γίνεται παράλληλα με τις παραπάνω παρεμβάσεις και να είναι βραχύχρονη, καθώς τα φάρμακα συχνά χάνουν την αποτελεσματικότητά τους αν χρησιμοποιούνται συνεχώς για πολύ καιρό.
3. Κινητικές διαταραχές και διαταραχές της συμπεριφοράς στον ύπνο
Κατά τον ύπνο το σώμα είτε κινείται ελάχιστα είτε είναι εντελώς παράλυτο (αυτό συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε). Στον ύπνο μπορούν να αναπτυχθούν κινητικές διαταραχές όπως τινάγματα των άκρων, μεμονωμένα ή συνεχή, ή συμπεριφορικές διαταραχές (παραμιλητό, περπάτημα ή άλλη σκόπιμη δραστηριότητα) είτε σε σχέση με το όνειρο είτε όχι.
Οι πιο σημαντικές από αυτές τις διαταραχές είναι το σύνδρομο ανήσυχων άκρων (δυσάρεστο αίσθημα στα κάτω άκρα όταν ξαπλώνουμε και είμαστε ακίνητοι και που υποχωρεί όταν κινήσουμε τα άκρα μας) και η διαταραχή της συμπεριφοράς στο στάδιο REM του ύπνου (ο άνθρωπος φωνάζει, κινείται βίαια κάτι το οποίο βλέπει και στο όνειρό του εκείνη τη στιγμή). Οι κινητικές και συμπεριφορικές διαταραχές έχουν πολλά αίτια (κληρονομικότητα, φάρμακα, στέρηση ύπνου κλπ) αλλά όσον αφορά την εκδραμάτιση των ονείρων μας, μπορεί να σχετίζεται με νευροεκφυλιστικά νοσήματα και ιδιαίτερα τη νόσο του Parkinson. Πιο σπάνια στον ύπνο μια συμπεριφορά ή κίνηση μπορεί να υποκρύπτει
επιληπτική κρίση.

4. Ναρκοληψία
Η ναρκοληψία είναι μία χρόνια και δύσκολα αναγνωρίσιμη πάθηση η οποία χαρακτηρίζεται από επεισόδια έντονης και συνήθως ακαταμάχητης επιθυμίας για ύπνο, επεισόδια μυϊκής αδυναμίας κυρίως στο πρόσωπο, τα γόνατα και τους ώμους ιδιαίτερα σε συναισθηματική κατάσταση χαράς (γέλιο) ή θυμού, οπτικές ή ακουστικές ψευδαισθήσεις αμέσως όταν μπούμε σε ύπνο, και επεισόδια αφύπνισης κατά τα οποία είμαστε για λίγο παράλυτοι (υπνική παράλυση). Εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά και εφήβους τα οποία συχνά αντιμετωπίζονται ως “τεμπέληδες” και συνοδεύεται από σημαντική έκπτωση στη σχολική επίδοση και την κοινωνικοποίηση. Η νόσος έχει σχετιστεί με την απουσία μια σημαντικής
ουσίας που παράγεται στον εγκέφαλο της “Ορεξίνης”.